Hatırlıyorum, yazdım da... İki ihtiyar Meksikalı arkadaş kavga edip küsünce, yalnızca ikisinin konuştuğu “yerli dili” konuşulmaz olmuştu... Çünkü... Meksika’nın güneydoğusundaki Tabasco eyaletinde yaşayan iki ihtiyar, Zoque halkının dilini hatırlayan son iki kişiydi... İki ihtiyarın birbiriyle küsmesiyle yok olan dil, Meksika’da konuşulan 364 yerli dilin karşı karşıya kaldığı tehdidin dramatik bir örneğiydi aynı zamanda... *** Dünyada konuşulan bütün dillerin yarısı Meksika’nın da aralarında bulunduğu sekiz ülkede yoğunlaşıyor. Çok sayıda dilin konuşulduğu diğer ülkeler arasında Brezilya, Hindistan, Papua Yeni Gine ve Kamerun var. *** Geçenlerde de... Alaska’da bir dil tarihe karıştı... ABD’nin kuzeybatısındaki Alaska eyaletindeki yerel dillerden Eyak’ı bilen son kişi 89 yaşında hayatını kaybetti. Dilbilimcilere göre Marie Smith Jones hayatta kalan son safkan Eyak yerlisiydi. Eyak dilinin korunması için yıllarca mücadele veren Marie Smith Jones, Alaska Üniversitesi’nin Eyak dili sözlüğü hazırlamasına da öncülük etmişti. Yine Alaska’da kullanılan yaklaşık 20 diğer yerli dil de Meksika’daki gibi, Eyak diliyle aynı akıbeti paylaşma ve tarihe karışma tehlikesi altında. *** Bir... Beş, on değil... Dünyada konuşulan 6 bin dilden 2 bin 500’ü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya... UNESCO, tehlike altındaki dillere ilişkin son atlasında, 200 dilin son üç kuşakta (60-70 yıl) kaybolduğunu, 538’inin kritik durumda, 502’sinin ciddi biçimde tehlike altında, 623’ünün tehlike altında ve 607’sinin hassas durumda olduğunu vurgulamakta... Atlasa göre yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan dil sayısının en fazla olduğu yerlerin başında Hindistan geliyor. 196 dilin tehlike altında olduğu Hindistan’ı 192 dille ABD, 147 dille Endonezya, 144 dille Çin ve Meksika, 136 dille Rusya izliyor. Kimi küsünce, kimi de ölünce kaybolan dilleri bu tehditlerden korumanın en iyi yolunun ise eğitim politikaları uygulanmasının yanı sıra bu dilleri konuşmak olduğu vurgulanıyor. *** Sözünü ettiğimiz... “Tehlike Altındaki Diller Atlası”na göre... Türkiye’de 15 dil tehlike altında... Ve yine atlasa göre Türkiye’de kaybolan dil sayısı ise üç... *** UNESCO bir dilin ne derece tehlike altında olduğunu sınıflandırmak için dokuz ölçüt kullanıyor: Dilin kuşaktan kuşağa aktarılması... Dili konuşan kişi sayısı... Dili konuşanların toplam nüfusa oranı... Dilin kullanım alanlarında değişiklikler... Yeni alanlara ve ortamlara dilin tepkisi... Dilin öğrenilmesi, o dilde okuma yazma öğrenilmesi için gerekli materyallerin varlığı... Devletlerin ve kurumların tutum ve politikaları, buna dilin resmi durumu ve kullanımı da dahil. Toplumun bireylerinin kendi dillerine yönelik tutumu... Dille ilgili var olan belgelerin miktarı ve niteliği. *** Peki, bir dil yok olmaktan nasıl korunabilir? UNESCO kılavuzunda bu sorunun yanıtı ise şöyle: “Bir dili yok olmaktan koruyabilmek için yapılabilecek en önemli şey insanların o dili konuşabilmesi ve çocuklarına öğretebilmesi için uygun koşulları yaratmaktır.” *** Dil ve diller... Küsünce de... Ölünce de yok oluveren bir narinlikte... Şimdi “dil” tartışması var ya... Aslında bir dili öldürmeyi planlayan bir cinayetin tartışması bu. Gelişmiş dünya, dilleri kurtarmaya uğraşırken, biz yirmi milyon insanımızın konuştuğu bir dili öldürmeye çabalıyoruz. Övünülecek bir şey mi sizce bu?