İran ile Rusya arasında yıllardır çözülemeyen iki önemli problem var: S-300 hava savunma sistemleri ve Buşehr nükleer santrali. Bunlardan ilki 2005 yılından bu yana sürüncemede bekliyor; ikincisi ise yaklaşık 15 yıldır devam ediyor. Birincisinde Rusya ileride nasıl hareket edecek, bilinmiyor; ancak ikincisinde geçen hafta durum değişmiş bulunuyor. Esasen, Buşehr santralinin yapımı İran Devrimi'nden çok öncelere gidiyor. 1970'li yıllarda Şah zamanında Alman Siemens şirketi ile imzalanan sözleşmeye göre yapımına başlanan Buşehr, 1979 İran Devrimi'nden sonra yıllarca kendi kaderine, çürümeye, paslanmaya terk edilmişti. Devrim yönetimi, devrim sonrasının karışık şartları ve Irak ile yapılan savaş yüzünden Buşehr ile uzun yıllar ilgilenememişti. Bu durum1995 yılında Rus Atomstrieksport şirketiyle imzalanan 1 milyar dolarlık yeni yapım anlaşmasına kadar devam etmiş, Buşehr'in yeniden yapımına işte bu anlaşmayla başlanabilmişti. Santral VVER-1000 tipinde, 1.000 megavat gücünde hafif su sistemiyle çalışacak bir nükleer elektrik santrali. Yakıtı Rusya'dan gelecek. Rusya ile yapılan anlaşma böyle. Ayrıca, kullanılan yakıt Rusya'ya yeniden işlem görmesi için geri gönderilecek. Yakıt konusundaki işte bu garanti yüzünden milletlerarası camia Buşehr'den fazla rahatsız değil. Son tahlilde 'Nasıl olsa Rusya yakıtın kontrolünü elinde tutuyor' diye düşünüyor. Ancak bu, camianın Buşehr konusunda tamamen emin olduğu anlamına da gelmiyor. Mesela camianın en güçlü üyesi Amerika ile dostu İsrail, yıllardır Rusya'nın Buşehr'in yapımından vazgeçmesini isterlerken Rusya bu konuda bugüne kadar hiçbir ülkeyi dinlemeyerek yolunda yürümeye devam ediyor. Nitekim, geçen yapılan açıklamada, Rusya'nın önümüzdeki cuma günü Buşehr'e ilk yakıt yüklemesini yapmaya başlayacağı, böylece santralin fiilen işletmeye alınmasında ilk adımın atılmış olacağı ilan edilmiş bulunuluyor. Bu ilk adımda Rusya'nın sağladığı (64 ton düşük oranlı zenginleştirilmiş uranyum) ve depolarda muhafaza edilen tonlarca zenginleştirilmiş uranyum yakıtı santralin reaktör bölümüne yerleştirilmeye başlanacak. Bundan sonraki adımda da yakıt üniteleri özel olarak sertleştirilmiş paslanmaz çelik göbek içine konacak. Son adımda da yakıt çubukları nükleer zincirleme reaksiyonun başlaması için birbirlerine yakınlaştırılacaklar. Söz konusu altıgen yakıt üniteleri 160 adetten meydana geliyor. Toplam ağırlıkları da 700 kilogram civarında. Bu ünitelerin yüklenmeleri de yaklaşık bir ay sürüyor. Rosatom yetkilisi Vladislav P. Boçkov'un da açıkladığı gibi bundan sonra yakıt çubukları harekete geçiriliyor ve zincirleme reaksiyon başlıyor. Bu reaksiyon elbette çok düşük seviyede gerçekleşecek. Bu olurken de Rus teknisyenler sistemin kontrol ünitelerini gözlem altında tutacak, başta radyasyon kalkanlarıyla olmak üzere diğer güvenlik ünitelerini teste tabi tutacaklar. Bu da yaklaşık üç ay kadar sürecek. Bunu takiben de son kontroller yapıldıktan sonra Buşehr elektrik üretimine fiilen başlayacak. Buşehr'in işletmeye alınması ile ilgili süreç böyle. 21 Ağustos günü santral resmen dünyanın yeni bir nükleer enerji tesisi ya da santrali olarak ilan ve tescil edilmiş olacak. Santral zaten Milletlerarası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) tarafından kontrol edildiği, kurumun şartlarına göre inşa edildiği için her türlü müeyyide ya da baskıdan muaf bulunuyor. Bu yüzden bu tesise saldırmayı düşünenler için 21 Ağustos bunların saldırı planları bakımından da artık bir sonu temsil ediyor. Bunun da ötesinde, bu tarih o gün santrale yakıt yükleneceği için ve herhangi bir saldırının ortaya çıkaracağı radyasyon tehlikesi ve yayılımı bakımından korkunç bir felaket olacağı için de saldırı düşünenlerin artık bunu düşünmeye son verecekleri bir gün de olacak. İran Buşehr konusunda yıllardır Rusya'ya tahammül etti; Rusya da İran'ı oyaladı durdu; ama artık bütün bunlar yeni problem çıkmadığı takdirde geride kalmış olacak ve İran ilk sivil nükleer tesisine kavuşmada önemli bir dönüm noktasını geçmiş olacak. Bu hafta bu bakımlardan Buşehr'de sona doğru önemli bir adımı yaşayacak. Daha da ötesinde santralin devreye girmesiyle İran'ın genel nükleer programında, bununla ilgili gelişmelerde de yeni durumlar ortaya çıkacak...