Yatırımcılar için de ekonomi üzerine yazıp çizenler için de en zor olanı sürü psikolojisinden kurtulmaktır.

Türkiye’nin en ağır ekonomik krizlerinden biri ile boğuşması sıcak para cephesinde muhtemel davranış değişikliğine temas etmeyi daha da imkânsız hâl getiriyor. 

Böyle bir dönemde dövizde artışın yerini yatay, hatta yer yer iniş temayülündeki bir grafiğin alacağına işaret etmiştim. 

“İbre tersine döndü” başlıklı makaleden beri gelen e-postalar gösteriyor ki herkes için zor bir kavşaktayız. 

Alışkanlıklar kadar çoğunluğun davranış şekli yatırım kararlarında belirleyici oluyor.   

Amerikan Merkez Bankası’nın (Fed) faiz indirimleri ve aylık tahvil alımları ile piyasaya vereceği on milyarlarca dolar ile Türkiye’ye bir günde bahar gelmeyecek. 

En dipten suyun yüzeyine doğru yüzmeye başlanacak. Belki en kötü geride kalacak. Hasta yoğun bakımdan normal odaya alınacak. 

Piyasanın yönünün bu şekilde değişeceğini söylerken ekonominin acı gerçeklerini gözardı etmiyorum. Hele hele kamu maliyesinin hazin hâlini hiç hafife almıyorum.

Net dış borç 268 milyar dolar. Hazine 2020’de 220 milyar lira yeni borç alacak. Bütçe açığı bu sene 130 milyar lirayı aşacak. Gelecek sene bütçede 120 milyar lira faiz ödemelerine ayrılacak. 

Bu rakamlar elbette yatırımcının ajandasında. 

Kamu maliyesindeki bozulma 2002 ve 2008 yıllarında başlayan para bolluğu dönemine kıyasla önümüzdeki günlerde Türkiye'ye gelecek sermayeyi  bir miktar yavaşlatacak. 

Ancak bankalarla birlikte özel sektör yurt dışı borçlanma imkânlarının artmasını, maliyetlerin düşmesini de uzaktan seyretmeyecektir. 

Bankalar daha ihtiyatlı şekilde işleri gereği döviz bolluğunu değerlendirmek isteyecektir. Neticede borçlanma maliyetinin düşeceği bir döneme giriliyor. 

Zaten son dönemde bankalar yeniden sendikasyon kredileri için dış piyasalara yelken açıyor. 

Bankalarımız bugünlerde geçen seneye kıyasla yüzde 30-40 daha hesaplı para temin edilebiliyor. Avrupalı muadillerine nazaran hâlâ yüksek olsa da kendi içinde umut veren bir düşüş bu.  

Bankaların krizde artan finansman maliyetlerini telafi edecek oran ve vadede buldukları parayı içeri getirip kredi olarak kullandırmaktan başka alternatifleri yok. 

Faiz indirimi sebebiyle mevduatta çıkış hızlanabilir. Buna karşı uzun vadeli dış borçlanma tampon olarak kullanılacaktır. 

Bankalar uzun vadeli kredi satabilmek için yine kriz öncesinde olduğu gibi yurt dışına açılacak. 

Merkez bankalarının sağladığı ucuz ve bol nakiti değerlendirmek isteyen küresel banka ve fonlar için Türkiye’nin gözardı edilecek bir ekonomi olmadığını bizzat kriz gösterdi. 

Serbest piyasanın ocağına incir ağacını diken, “sözünü dinlemedi” diye Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya’yı azleden Recep Tayyip Erdoğan’a ve onun çokomelli paketler açıklayan damadı Berat Albayrak’a rağmen Türkiye’ye bel bağlayan yatırımcıların sayısı hiç sayısı hiç de az değil. 

Kimi üstlendikleri riskin büyüklüğü sebebiyle kimi kriz sonrası doğacak fırsatları kaçırmama iştiyakı ile Türkiye’de kalmayı tercih etti. Bu uğurda zarar da ettiler. 

Yabancı yatırımcılar, 31 Mart ve 23 Haziran hezimetinin Erdoğan’ı yıkmasa da onun gardını düşürdüğünün farkında. 

Pek çok kişiye göre Erdoğan hâlâ gücünün zirvesinde olabilir. Ancak işin aslı öyle değil. 

İçeride ve dışarıda köşeye sıkıştı, gücünün zirvesinde olduğunu zannettiği bir dönemde kriz patlak verdi ve duvara tosladı. 

Hukukun ortadan kalkması, baskı ve zulümler halkın cebine dokununca işin rengi değişti. Erdoğan kaybettiklerini kazanma ümidi ile yama yapmaya çalışıyor.   

Devletlerin manevraları teknelerden çok transatlantiklerin manevralarına benzer. Yolcuların manevrayı fark etmesi için kıyıya ya da sabit bir noktaya bakması gerekir. 

2010 öncesindeki coşkulu reformlara kıyasla son derece cılız sayılabilecek son adımlar halka asgari özgürlüklere kavuşma imkânını bahşedecek. 

Kendi sebep olduğu krizden “memleketi kurtaran kahraman” rolüne soyunacak olsa da Erdoğan yolun sonuna geldiğini biliyor. 

Krizin ortasında bunalan Erdoğan erken seçim kararı almak mecburiyetinde kalırdı. 

Kriz ikliminde gidilen seçimde Erdoğan sandığa gömülürdü. Muhalefet altın tepside takdim edilen fırsatı heba etti. Birkaç büyükşehir belediye başkanlığı ile teselli buldular. 

Fakat Fed başta olmak üzere büyük merkez bankalarının para musluklarını açmaya başlaması Erdoğan için uzatma düdüğü oldu. 

Sıcak paranın gelişi Merkez Bankası’nın sene bitmeden faizi yüzde 9-11 aralığında bir yere indirmesi ile daha bariz hissedilecek. 

Türkiye’de enflasyonu ithalata bağımlılık sebebiyle kur seviyesi belirlediği için enflasyon da kendiliğinden düşecek. 

Yabancılar Ali Babacan, Ahmet Davutoğlu, Ekrem İmamoğlu ve Selahattin Demirtaş figürlerinin çağrıştırdığı birkaç yıl sonrasına şimdiden yığınak yapmayı tercih ederse dolar ve euro da düşüş tahminlerden de sert olabilir. 

Daha önce de ifade ettim. Beyaz Saray’dan müeyyide, New York eyalet mahkemesinden Halkbank’a ağır bir para cezası gelmezse bu tabloyu gün be gün müşahede edeceğiz. 

Erdoğan, 13 Kasım’da ABD Başkanı Donald Trump ile görüşmeye gideceğine göre kısa vadede okyanus ötesinden Türkiye ekonomisini daha aşağı çekecek bir müeyyide beklemek hayâl olur. 

Erdoğan kendi mal varlığı hakkında başlatılan soruşturmaları durdurmak uğruna taviz üstüne taviz verecek. Trump kendisi hakkında açılan azil soruşturmasından kurtulmak için Erdoğan’dan kopardığı tavizleri kullanabilir.  

Trump azledilirse Türkiye ekonomisi için riskler bir miktar artabilir. Türkiye’nin risk primi (CDS) yaz aylarında 500’e kadar yaklaşmıştı. Halihazırda 330 civarında. CDS 200’e doğru geriledikçe sıcak para yatırımları da hızlanacak. 

Siyasi iklim sıcak para bayramında sadece daha yükseğe çıkılmasını engeller, o kadar. 5 bin metreye değil de 3 bin metreye çıkmak gibi...

2001 krizinden çıkış reçetesini hazırlayan üçlü koalisyon (Anavatan Partisi-Demokratik Sol Parti-Milliyetçi Hareket Partisi) hükümeti 3 Kasım 2002’de sandığa gömülmüştü. 

Diğer tarafta aynı hükümetin hazırladığı reçete ve altyapı sayesinde Erdoğan iktidara geldiği ilk yıllarda ummadığı bir başarı yakalamıştı. 

Erken ya da vaktinde yapılacak müteakip seçim, iktidar cenahındaki AKP-MHP ittifakının karşısında saf tutan bütün partilere böyle bir fırsat kapısı aralayacak. 

İçeride kalan yabancılar Türkiye’nin Venezuela ya da Suriye’ye dönmeden normalleşebileceği ümidi ile şu vakte kadar sabretti. Şimdi hem onlar hem de yerli yatırımcı için dış şartlar daha elverişli hâle geliyor. 

Döviz kıtlığı 2018 yılı ağustos ayında Türkiye ekonomisinin nasıl krize girmesine sebep olduysa ilk emareleri görülmeye başlanan döviz bolluğu da krizden çıkışta kilit rol üstlenecektir.

Kur riskinin azaldığı inancı pekiştikçe üç yıldır ertelenen yatırım ve tüketim harcamaları artmaya başlayacak. 

Kalan sağlar, piyasadan çekilen rakiplerinin bıraktığı pazar payları için ilave yatırım yapacak. Nadasa bırakılan tarladaki ilk hasat hep bol olmuştur. 

Bileşik kaplar misali kabın biri dolmaya başlamışsa bundan diğer kaplar da istifade edecektir. 

Duran çarklar dönmeye görsün. Talebi karşılamak ve büyümeden pay alabilmek isteyenler bu defa yatırım bütçelerini artıracak. 

Dünya çapındaki fonlar kısa vadeli faizler tek haneye indiğinde uzun vadeli faizlerin çift hanede olmasını fırsat olarak görecek ve Türkiye’ye demir atacaktır. 

Tekrar ediyorum: Bu sermaye kalıcı ve doğrudan istihdam-üretim odaklı bir sermaye değildir. Kısa vadede alacağını alır ve gider. Gerisi bize kalmış.... 

Uzun vadeli kalıcı sermaye için önce hukuk devletinin ikame edilmesi, düşünce ve ifade hürriyetinin önündeki bariyerlerin tamamen kaldırılması, bunun nişanesi olarak da mahpus gazetecilerin tahliye edilmesi şart. 

Türkiye 2002-2013 dönemindeki gibi doğrudan ve dolaylı yabancı sermaye çekmek istiyorsa yeniden demokratik parlamenter sisteme dönmeli. Erdoğan tipi başkanlık sisteminin miadı bir senede doldu.

Para bolluğu yıllarca devam etmeyecek. Hiç olmazsa bu defa gelen kaynağı betona gömmek yerine üretime dönük yatırımlar için kullanmalıyız. 

Bolluk mevsimi bitmeden kıtlık zamanları için ambarları doldurulmayan AKP hükümeti devletin kefen parasına kadar harcadı. 

AKP’nin sebep olduğu tanzim satış çadırları, yüzde 30’lara fırlayan enflasyon, saman ve et ithalatı, işsizler için toplanan paralarla kurtarılan kamu bankaları, Erdoğan ailesinin hısım-akrabası ile milletin sırtına binip, servetine nasıl servet kattığı hiç unutulmamalı. 

Çok mu fantastik oldu? Bu fasıl çok su götürür. 

Nasip olursa müzakereye devam edeceğim…