2011 yılında başlayan Suriye iç savaşını ve çevre dinamiklerini doğru okuyamayan Ankara, hemen sınırındaki ateşin yayılmasına yanlış müdahale ile katkı sağladı. Zamanında çok sayıda uzman silahlı mücadele ile Şam’ın karşısında olmanın yanlışlığını ısrarla vurguladı. Sonuçta büyüyen savaşta hem yüzlerce askerimiz şehit oldu hem de yaklaşık beş milyon (belkide kalıcı) mülteci Türkiye içine dağılarak düzensiz ve güvensiz yaşamaya başladı. Ayrıca bu yangın Suriye’nin her tarafını sardı. Şehirler yıkıldı, milyonlarca insan göçe zorlandı, ülkenin nüfusu yarıya düştü. 

Aynı bunun gibi Ukrayna ile Rusya arasındaki gerilime Ankara’nın “bölgesel liderlik hevesleriyle” ölçüsüz ve zamansız müdahalesi krizi büyüttü. Erdoğan’ın yakın aile çevresinin Ukrayna’ya sattığı İHA’lar ve savaş zamanı cephelere yönlendirilen milliyetçi gruplar Türkiye’yi Rusya ile karşı karşıya getirme riskini doğurdu. Belki dışarıdan, AKP yönetimindeki Ankara’nın, Moskova ve Kiev arasında müzakereleri başlatmak istediği gibi bir izlenim olabilir. Fakat şimdi olayların detaylarına inince hiçte öyle olmadığını göreceğiz. 

Recep Tayyip Erdoğan’ın halen YouTube'da izlenmeye açık kendi ağzından “Büyük Ortadoğu Projesinin eş başkanı” olduğunu anlatan ifadeleri aynı zamanda net şekilde Batı’nın bazı güçleriyle birlikte olduğunu da teyit manasına geliyor. 2013 Aralık sonrası  her ne kadar içine girdiği yolsuzluk ve rüşvet skandalları onu belli bir süre AB ve ABD’den soyutlamış gözükse bile tam manada kendi uzantılarından kopma olmadı, olamazdı da. Zaten bunu en bariz şekilde 15 Temmuz 2016 darbesi zamanında gördük. İç politikada son haddine kadar sıkışmış olan Erdoğan’ın çok sebepten dolayı hem kendisi, hem ailesi hem de yakın çevresinin gizli ve sırlı dosyaları kabarmıştı. 

İşte böylesine zor bir zamanda Erdoğan lehine açıklamalar yaparak onu rahatlatan Batılı dostlarının ifadelerini ve onların ziyaretlerini burada sıralamayacağım. Sadece Erdoğan’ın Kafkaslarda, Suriye’de, Libya’da ve çok yerde onlar adına hareket ettiğini söyleyerek Ukrayna örneğine odaklanacağım. Kiev yönetiminin bazı hususlarda ikna edilme gayretine değineceğim… O zamanın Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Ukrayna Başbakanı Denis Shimigal ile Aralık 2020’de görüştü. Görüşmeye Milli Savunma Bakan Yardımcısı Muhsin Dere ile Türkiye'nin Kiev Büyükelçisi Yağmur Ahmet Güldere de katıldı. 

Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu bu görüşmeden önce Azerbaycan’a da gitmişlerdi. Ondan daha önce ise Libya’da gözüktüler. Hulusi Akar hem Temmuz ayında hem de Ekim ayında iki kez Kiev’e gitmişti. Ukrayna Devlet başkanı Zelensky ise Ekim ayında Türkiye’ye gitti ve Kasım ayında da Türkiye Hava Kuvvetleri Komutanı Küçükakyüz’ü Ukrayna’da kabul etti. Coronavirus salgını şartlarında bu görüşme yoğunluğu çok ilgi çekici ve başka bir ülke ile böyle bir yoğunluk olmadı. Ukrayna ve Türkiye arasında korvet ve SİHA'lar için üretim ve teknoloji paylaşımı alanında bir dizi anlaşma imzalandı. Ukrayna Savunma Bakanlığından yapılan açıklamaya göre, anlaşmalar Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir başkanlığındaki Türk heyetinin ziyareti kapsamında imzalandı.

Ekim ayındaki Türkiye ziyaretinden önce Zelensky, Londra'da birkaç gün geçirdikten sonra Erdoğan ile görüşmek için İstanbul'a uçtu. Ve bundan sonra Kiev'in Kırım'a geri dönmesine yardımcı olması için uluslararası bir forum olan "Kırım Platformu" nun oluşturulduğunu duyurdu. Türk yetkililer bu fikri destekledi. İlk zirve Ukrayna'nın Bağımsızlık Günü olan 24 Ağustos olarak planlandı. Altı ay sonra Zelensky, 10 Nisan'da tekrar İstanbul'a uçtu. Hiç gündemde değilken, Erdoğan bu sefer Kiev’e NATO’ya katılım konusunda yardım sözü verdi. Bununla birlikte, Ukrayna ordusundan bazı uzmanlar Türkiye'de eğitim almaya başladı. Daha önce, Eylül 2019'da Ukrayna Savunma Bakanlığı, ülkenin hava kuvvetlerinden 50 askerin Türk Bayraktar TB2 insansız hava aracını kullanmak için uygun izinleri aldığını bildirmişti. 2021'in sonunda Ukraynalı denizciler, Akdeniz'in batı kesiminde Türk Deniz Kuvvetleri ile tatbikata katıldı. 

Başka bir husus ise Erdoğan’ın damadına ait Baykar Makina’nın ürettiği Bayraktar TB2 SİHA’ları Ukrayna’ya satılmaya başladı. Bu satışları onaylayan Ukrayna'nın askeri istihbarat birimi olan Savunma Bakanlığı İstihbarat Müdürlüğü'nden yapılan açıklamaya göre, Baykar Makina, Ukrayna'nın 24 Ağustos'taki Bağımsızlık Günü'nü bile ülkeye TB2 hediye ederek kutladı. Askeri istihbaratın açıklamasında söz konusu hediyenin ilk olmadığı ve Baykar'ın daha önce de kendilerine bedelsiz olarak TB2 verdiği ifade edildi.

Ukrayna'nın Türkiye Büyükelçisi Vasily Bodnar, Bayraktar TB2 insansız hava araçlarının (İHA) üretiminde uzmanlaşmış Türk firması Baykar'ın Ukrayna birimi oluşturduğunu ve ülkede bir tesis inşa etmeye hazırlandığını söyledi. Baykar CEO'su Haluk Bayraktar tarafından Defence News'e verilen habere göre, şirket Ukrayna’da bir fabrika kurmak üzere anlaştı ve bir arsa satın aldı. Ayrıca Baykar Makina, Kiev bölgesinde bir fabrika konseptini sundu. Hazırlık çalışmaları halen devam ediyor. Satanın Türkiye Cumhurbaşkanının damadı olması ve 100 milyar dolar ticaret hedefi konulan Rusya’ya rağmen bu ilişkinin kurulması açısından konu önemli ve üzerinde durulması gerekiyor. 

Daha ilginç olanı ise Türkiye’nin Rus ordusunu hedef almak üzere silahlı insansız hava araçlarını kullanmak üzere personel görevlendirmiş olması. Ukrayna ordusunun çatışmalarda Rus askeri hedeflerini yok etmek için konuşlandırdığı Türk yapımı Bayraktar silahlı insansız hava araçlarının, Erdoğan hükümeti tarafından Kiev yönetiminin emrine sağlanan Türk personeli tarafından işletildiği anlaşılıyor. Batı ülkeleri de silah veriyor ancak önce kullanılmasını öğretiyor, sonra silahı gönderiyor. Ankara’nın yaptığı gibi operatörleri beraberinde göndermiyor.

Ukrayna Ordusu Komutanı Valeriy Zaluzny tarafından 13 Mart 2022'de doğrulanmış bir Facebook hesabında paylaşılan ve tüm sosyal medya platformlarında dağıtılan videonun, Türkçe bir arka plan konuşmasını ortaya çıkarması da çok şaşırtıcı. Silahlı İHA'yı bir baz istasyonundan yönlendirerek Rus topçu atış kontrol noktası olduğu iddia edilen yere, yerini belirtmeden bomba atan Türk operatörler duyuluyor. Video görüntülerinin arka planında "Güzel, böyle çok güzel... Kes şunu... Tamam arkadaşlar, bu çok daha iyi... Şimdi konuşlandırıyoruz" gibi sözler geliyor. Görüntülerde, komuta pozisyonunda bulunan ve Türkçe konuşan bir kişinin, kendisi de bir Türk olan operatöre talimat verirken, insansız hava aracının konumlandırılması ve bombanın konuşlandırılması emrini verirken yorum yaptığı görülüyor.

 

Bu durum Türkiye'nin, Rusya-Ukrayna savaşına doğrudan dahil olduğunu ve Ukrayna topraklarındaki Rus güçlerini yok etmek için nasıl aktif olarak çalıştığını doğrulayan bir kanıt oluyor. Hem insansız hava araçlarının hem de personelin yurtdışına konuşlandırılması Türk hükümetinin iznini gerektiriyor. Ayrıca hem Dışişleri Bakanlığı hem de Ankara'daki Savunma Bakanlığı tarafından onaylanması gerekiyor. Peki bunlar ne amaçla ve ne karşılığında yapılıyor?

Kırgızistan vatandaşı Almaz Kudabekoğlu, "Türk devletleri" vatandaşlarının Ukrayna’da Rusya’ya karşı savaşması için “Turan Taburu”adlı bir birlik oluşturduklarını duyurdu. Sosyal medyada yayımlanan ve elinde silah tutan bir grup savaşçının yer aldığı videoda konuşan Kudabekoğlu, Rusya’nın Ukrayna ile yetinmeyeceğini ve orada başarılı olursa sonrasında Kırgızistan ve Kazakistan’a da saldıracağını, bu yüzden Ukrayna’da Rusya’ya karşı savaştıklarını söyledi. Konuşma savaşçıların bozkurt işareti yaparak Türkçe attıkları “Yaşasın Turan” sloganıyla sonlandı. Bilindiği üzere “Bozkurt’lar” Rusya’da ve Avrupa’da yasaklı bir grup. Independent Türkçe’ye konuşan Kocaelili A. Şimşek de savaş başlayınca Ukrayna ordusuna katıldığını anlatmıştı. Fransız haber ajansı AFP’ye konuşan Londra merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi Direktörü Rami Abdül Rahman, Suriye’deki bazı gruplara ve savaşçılara, Ukrayna yanında savaşmaları için teklif götürüldüğünü söylemişti… Bütün bunlar Ankara’nın bilgisi dışında olabilir mi?

Hatırlanacağı üzere, Rusya’nın Suriye savaşına dahil olmasının en büyük gerekçesinin bölgede aşırı radikal terör gruplarının ve bu gruplar içerisinde savaşan eski Sovyet ülkelerinden, Kafkasya ve Orta Asya’dan teröristlerin Rusya ve bölge ülkeleri için olası tehditlerini ortadan kaldırmaktı. Erdoğan rejiminin Suriye’nin kuzeyinde kendi kontrolü altında bulunan radikal teröristleri Dağlık Karabağ ve Azerbaycan’a taşımasının ve bazı milliyetçi grupları Ukrayna’ya yönlendirmesi Rusya’da alarm zillerinin çalmasına neden olacaktır.

Başka riskli bir konu ise IŞİD'e silah ve mühimmat satmakla suçlanan silah kaçakçısı ve eski özel harekat subayı, Ukrayna ordusundan silah tedarik etmek için oldukça büyük bir yapıya sahip olduğunu ve bu yapının 67 milyon dolar kâr elde ettiğini söylemesi. Nuri Gökhan Bozkır, Şubat 2023'te Ankara 28. Ağır Ceza Mahkemesi'nde hakimlere Ukrayna'da nasıl silah kaçakçılığı çetesi kurduğunu anlattı. Ukrayna ordusundan ihtiyaç fazlası silah satın aldığını ve bunları Türkiye üzerinden Suriye'deki savaşçılara göndermeden önce yenilediğini söyledi. Ukrayna ordusunun satışlardan yılda 67 milyon dolar kar elde ettiğini iddia etti.

Sonuç olarak bütün bu anlatılanları üst üste koyduğumuzda kişisel çıkar amaçlı ve günü kurtarıcı kararlarla bölgesel politikaların ele alınamayacağını görmüş oluyoruz. Zira Suriye krizinde Ankara, tam bir çıkmazla karşılaştı. Ve hatta bütün Kuzey Afrika ve Arap coğrafyasını küstürdü. Çok sayıda ülke ile ilişkilerimiz halen tartışmalı. Ukrayna ile Rusya arasında yaşanan gerilimde aynı durumun yaşanmaması için Ankara’nın gerçek samimiyeti ortaya koyması gerekir ve müzakerelerin başlaması için sağlam argümanlar dillendirmelidir. Tabiki Erdoğan’ın Rusya ile Ukrayna arasında devam eden savaşı uzatma gibi bir misyonu yoksa bu ancak o zaman mümkün.