Çalışmaları nisan ayında başlayan Türkiye Yükseklik Sisteminin Modernizasyonu ve Gravite Altyapısının İyileştirilmesi Projesi, 2020 yılı Nisan ayında tamamlanacak.
Hâlihazırda ihtiyaçlara neredeyse cevap veremeyecek duruma gelen Türkiye yükseklik sisteminin bilimsel ve teknolojik gelişmeler ışığında ve dünyadaki yeni yaklaşımlarla modernize edilmesini amaçlayan proje Anadolu, Trakya ve adalar dâhil bin 840 kilometre ile 890 kilometrelik alanı kapsıyor. Yine uygulama alanının 3 derece dışında kalan alan ise hassas jeoit hesaplamalarında dış hesap bölge sınırı olarak kullanılacak.

Dünyadaki benzer örnekleri ABD, Kanada ve Almanya'da bulunan proje; Kalkınma Bakanlığı desteği ile Harita Genel Komutanlığı, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi ve TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü işbirliğinde gerçekleştiriliyor. Kamu altyapı projesi özelliğini taşıyan 5 yıl sürecek çalışmalarla; yine modernizasyon sırasında ülke genelinde toplanacak yersel gravite (Petrolün yoğunluk değeri) verilerinin jeofizik, jeoloji, maden ve petrol arama gibi yer bilimlerinin diğer alanlarında kullanılmasına imkan sunacak altyapının geliştirilmesi amaçlandı.

YÜKSEK TAHRİBAT ORANI NEDENİYLE PROJE FİKRİ DOĞDU

Projenin fikri ise yüksek tahribat oranı nedeniyle Türkiye Ulusal Düşey Kontrol Ağı (TUDKA) nivelman (noktalar arasındaki yükseklik farkını belirlemek amacıyla doğrudan ya da dolaylı olarak düşey mesafeleri ölçme işlemleri) noktaları sayısının gün geçtikçe azalması, tahrip olmayan mevcut nivelman noktalarının konumlarının yer dinamikleri nedeniyle değişmesi, Türkiye jeoit modellerinin hesaplanmasında ve testinde kullanılan gravite ve GNSS/Nivelman verilerinin sıklık ve doğruluğunun arzu edilen düzeyde olmaması, bugüne kadar hesaplanan Türkiye jeoit modellerinin doğruluğunun yeterli düzeye erişememiş olması, bu nedenle doğrudan fiziksel yükseklik belirlemede kullanılamaması, mevcut Türkiye düşey referans sisteminin TUSAGA-Aktif gibi gerçek zamanlı uygulamalara hizmet edecek yeterli doğrulukta olmaması, düşey referans sistemi oluşturmada bünyesinde birçok zafiyeti bulunduran klasik yaklaşımın terk edilerek, yerine uzay tekniklerinin sunduğu fırsat ve avantajlardan yararlanma imkanı sağlayacak bir sistemin hayata geçirilmesi gibi gerekçelerle ortaya çıktı.

PROJENİN HEDEFLERİ

Söz konusu projenin hedefleri ise şöyle sıralandı: Gravite ölçme, değerlendirme ve veri değişimi konusunda ulusal standartları oluşturmak, mutlak gravite ağını yeni ölçü ve noktalarla iyileştirmek, mutlak gravite ağına dayalı Türkiye Gravite Standardizasyon Ağını oluşturmak, mutlak gravite ve standardizasyon ağına dayalı olarak bağıl gravimetri ile sıklaştırma yapmak, yersel tekniklerle ölçülemeyen alanları hava gravimetrisi ile ölçmek, tarihsel gravite verileri içerisindeki problemli verileri ayıklamak, GNSS/Nivelman nokta sayısını artırmak, gravite alanı modelleme için gerekli veri altyapısını kurmak, yüksek çözünürlüklü ve doğruluklu Türkiye jeoit modeli belirlemek, TUSAGA-Aktif kullanıcılarına jeoit yüksekliği bilgisi göndererek büyük ölçekli haritalama çalışmalarında anlık fiziksel yükseklik üretebilmelerini sağlamak.

TÜRKİYE JEOİT MODELİ İLE TÜRKİYE GRAVİTE ALANI ULUSAL VERİ MERKEZİ

Projenin yüksek çözünürlüklü ve doğruluklu Türkiye jeoit modeli ile Türkiye Gravite Alanı Ulusal Veri Merkezi şeklinde iki temel çıktısı bulunuyor. Proje kapsamında üretilecek yüksek çözünürlüklü ve doğruluklu jeoit modelinden yararla istenilen yer ve zamanda düşey datum bilgisi sağlanarak, GNSS kullanıcıların gerçek zamanda ve her türlü hava koşulunda fiziksel yükseklik bilgisi üretilebilmeleri olanaklı hale gelecek. Böylelikle hassas yükseklik ölçmelerinde kullanılan, oldukça maliyetli, zaman alıcı ve uygun hava koşullarına bağımlı geometrik nivelman yöntemine kullanıcı seviyesinde büyük ölçüde son verilecek, bunun yerine göreceli olarak daha ucuz, hava koşullarından bağımsız uydu konumlama teknikleri ile anlık fiziksel yükseklik bilgisi üretilebilecek.

Proje sırasında arazide toplanacak yüksek duyarlıklı ve homojen dağılımlı yersel gravite verileri ile birlikte tarihsel gravite verilerinin kalite kontrolü yapılarak bir veri altyapısı kurulacak. Bu sayede; MTA, TPAO, TÜBİTAK gibi Yer bilimleri araştırmaları ile maden ve petrol arama amacıyla gravite verisine ihtiyaç duyan kurumların hizmetine sunularak yüksek maliyet gerektiren veri toplama çalışmalarında tekrarlılığın önüne geçilmesi sağlanmış olacak, tarihsel gravite verileri arasındaki uyuşumsuzluklar giderilerek sağlıklı bir veri seti elde edilecek.

Proje ile Türkiye'de bazı ilkler de gerçekleştirilecek. Örneğin gelişmiş ülkelerde son yıllarda uygulanan hava gravimetrisi ve motorize nivelman tekniğini, ilk defa türkiye'de uygulama fırsatı doğacak. Dünyadaki en doğru ve duyarlı mutlak gravimetre olarak kabul edilen ve dünyada sayılı kurumun envanterinde bulunan FG5-X cihazı proje kapsamında temin edilecek ve bazı mutlak gravite noktalarının duyarlılığı yanında doğruluğu konusunda da bilgi sahibi olunacak. Bu alet aynı zamanda TÜBİTAK UME tarafından metroloji amaçlı hassas çalışmalarda da kullanılacak. Türkiye'de yer bilimleri ve gravite ölçme alanında faaliyet gösteren 5 önemli kurum ilk defa bu kadar uzun süreli ve büyük bir projede beraber çalışma fırsatı yakalamış olacak, kurumlar arası işbirlikleri daha da geliştirilmiş olacak. Proje, Türkiye'deki diğer kurumlar için birlikte çalışabilirlik örneği de olacak.
CİHAN