TÜRKSAT 4A, 14 Şubat gecesi Dede Korkut’un bundan asırlar önce dünyanın merkezi olacağını söylediği Baykonur’dan fırlatılacak. TÜRKSAT 4A uydusunun Baykonur’dan uzaya gönderilecek olması bir tesadüf değil. İnsanoğlunun tarihindeki en büyük uzay çalışmalarını gerçekleştirdiği Kazakistan'ın Baykonur Uzay Üssü, uzaya dünyadaki en kolay çıkılacak yer. Uzayın kestirme yolu Baykonur’dan geçiyor.

Soğuk Savaş döneminde Batılı ülke ajanlarının sızmak için büyük çaba sarf ettiği, dünyada aktif çalışan 15’ten fazla uzay üssünün en büyüğü Baykonur. Uzaya yolculuk tarihindeki astronotların tamamına yakını Baykonur’dan uzaya gönderildi. 

Kazakistan'ın Baykonur kasabasının 320 km kadar güneydoğusunda, Seyhun (Sırderya) nehrinin kıvrımındaki bozkırda 2 Haziran 1955'te hizmete giren üssün genişliği kuzeyden güneye 80, doğudan batıya 130 kilometre. Askerlerin çalıştırıldığı üs iki buçuk yılda tamamlanmıştı. Baykonur şehri (o zamanki adı ile Leninsk) üste çalışanların ve ailelerinin kalmaları için kurulmuştu.

Tüm Sovyet insanlı uzay araçları, ay ve gezegen sondaları bu üsten fırlatıldı. Uzay çalışmaları tarihinin birçok önemli uçuşu Baykonur Uzay Üssü'nden yapıldı. İlk insan yapımı uydu Sputnik 1'in fırlatılması (4 Ekim 1957), ilk insanlı yörünge uçuşunu gerçekleştiren Yuri Gagarin'in aracı Vostok 3KA-2 ya da bilinen adıyla Vostok 1'in fırlatılması (12 Nisan 1961), uzaya çıkan ilk kadın Valentina Tereşkova'yı taşıyan uzay aracının fırlatılması (1963) işte bu üsten gerçekleştirildi. Dünyanın nefesini tutarak izlediği uzay yarışı Baykonur’dan yönetildi.

Üs bugüne kadar; 1200’den fazla taşıyıcı roket, 1300’den fazla uzay aracı ve 100’den fazla kıtalararası balistik füzenin uzaya gönderilmesiyle ünlü. 

6 bin 717 kilometrekare araziye yerleşen uzay üssünde; 52 roket fırlatma tesisi, 34 teknik kompleks, yüksek sınıfta 2 hava alanı, 5 iniş alanı, meteor ve iyonosfer merkezleri, 3 uzay gemisi için yakıt doldurma istasyonu, 5 adet kontrol kulesi, 9 adet kontrol merkezi ve bin 500 kilometre uzunlukta bir füze deneme alanı.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Kazakistan ?umhuriyeti sınırları içinde kalan Baykonur Uzay Üssü, Rusya Federasyonu tarafından 2050 yılına kadar kiralandı.

Baykonur'dan, yapımından günümüze kadar yaklaşık bin 100 kadar fırlatma yapıldı. 1980-1990 yılları arasında Mir uzay programını destekleyen üs, Columbia felaketinden sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin uzay mekiği programına ara vermesi ile Uluslararası Uzay İstasyonu'nun tek destekleyici üssü haline geldi.

2020 yılına kadar önde gelen dünya uzay ülkelerinin arasında yer alması için tüm koşullara sahip olan Kazakistan’ın Baykonur kompleksinde dev bir uzay şehri yer alıyor. Uzay sektörünün ana üssü konumundaki Baykonur, uzay çalışmalarında başarılı ve kaliteli hizmetleri nedeniyle “en gelişmiş uzay üssü” ödülüne sahip. Financial Times’ın araştırmasına göre dünyada Baykonur seviyesinde uzay üssü kompleksi yok. Baykonur’a ait özellikleri başka uzay üslerine kazandırmak çok pahalıya mal olacağı için Avrupa Uzay Ajansı, Baykonur’a güvenlik içinde umut bağlayarak “Sholpan-Express” isimli gezegenler arası istasyonunu Kazakistan’dan uzaya göndermeye karar verdi. 

Mars’ı araştırmaya gönderilen “Mars-Express” adlı araştırma grubu da Kazak toprağından uzaya çıktı. 

Bundan asırlar önce Dede Korkut, Baykonur bölgesinin dünyanın merkezi olacağını söylemişti. Gerçekten de tarih O’nu haklı çıkardı. Türk dünyasının ilk astronotu Kazak asıllı Toktar Aubakirov oldu. 

Kazakistan, Aubakirov’un ardından uzaya ikinci Kazak astronotu Talğat Musabayev’i gönderdi. Musabayev, Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra uzaya gönderilen ilk astronot. Musabayev uçuş mühendisi olarak ilk uçuşunu, Soyuz TM19 uzay aracı 01 Temmuz 1994’te yaptı. Bu uçuşunda uzayda 125 gün 22 saat 53 dakika kaldı. Komutan olarak 29 Ocak 1998’de gerçekleştirdiği ikinci uçuşunda 208 gün 12 saat uzayda kaldı. 28 Nisan 2001’de yaptığı yolculuğu ise 7 gün 22 saat sürdü. Musabayev ilk uçuşunu Mir Uzay İstasyonu’na, sonrakini ise inşaatı devam eden ve 14 ülkenin ortak olduğu Uluslar arası Uzay İstasyonu’na yaptı. Musabayev üçüncü yolculuğunda dünyanın ilk uzay turisti Amerikalı milyarder Dennis Tito’yu uzaya götüren Soyuz TM32 uzay aracının da komutanı idi. Uzaya ilk turistik seferinin kaptanı unvanı da Musabayev’a ait. 

Kazakistan Cumhuriyeti’nin kahramanı T. Musabayev, uzaya ilk gidişinde yanında Kur’an-ı Kerim’i de götürmüş, dönüşünde Kazakistan Cumhurbaşkanı N. Nazarbayev’e hediye etmişti. Bu Kur’an-ı Kerim bugün Cumhurbaşkanlığı Müze’sinde bulunuyor. 

Bilimsel çalışmalarda ve bunun sürekliliğini sağlamak maksadıyla uzay programlarında bulunan Kazak astronotları Kazakistan açısından önemli gelişmelere imza attı. Musabayev’in 1998 yılındaki uzay yolculuğunda Kazakistan’ın yer altı su kaynakları, tarım potansiyeli, kar kalınlığı ve bunun meydana getirdiği nem oranının incelenmesi, maden kaynaklarının gözlemlenip dökümünün alınması, dünya çevresindeki hava katmanlarının incelenmesi ve jeofizik sismik hareketlerin resimlerinin çekilmesi çalışmalarını yürüttü. Şimdiki çalışmaları tıp araştırmaları alanı ile ilgili. Musabayev Kazak milletinin onurunu yükseltmek için uzaydan canlı yayında Abay Kunanbayev’in şarkılarını söylerdi.

Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasında büyük rolü olan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, Kazakistan’ın nükleer silahlardan arındırılmasını sağlayarak ve Baykonur uzay üssünün Kazakistan’a ait devlet malı olduğunu tescil ettirerek, bu alanda iki önemli başarıya imza attı. 

Nazarbayev Baykonur’u devraldıktan sonra, önce uzay üssündeki teknolojileri Kazakistan’a kazandırdı, daha sonra Rusya’ya kiraya verdi. Çünkü SSCB döneminde üs Kazakistanlılara kapalı olduğu için, uzay üssünü faal halde tutmanın bir anlamı yoktu. Bağımsızlığın ilk yıllarında ekonomik gücün ve teknik elemanlarının yetersizliği uzay üssünü çalıştırmaya engel olmuştur. Uzay üssünün işler halde kalması için en uygun rol Rusya’ya kiraya vermekti. 

Bu bir bakıma o dönemde ekonomik sıkıntılar geçiren Kazakistan için iyi de oldu. 

Nursultan Nazarbayev’in de belirttiği gibi dünya rezervlerinin tükeneceği zaman yaklaştıkça, uzayın önemi gittikçe artacak ve uzaya açılan kapıdaki Kazakistan’ın stratejik önemi daha da artacak.

Kazakistan’ın uzay çalışmaları başarı ile sürüyor. Önce Rusya ile ortak çalışmalar yürüterek Rus uzmanlarıyla tecrübe paylaşımı yapılıyor. Rusya’da 30’dan fazla Kazak uzmanı uzaya hazırlanıyor. Bununla birlikte Kazakistan’da, uzay uzmanlarını hazırlayacak uzay eğitim merkezleri açılıyor. Halen dört Kazak astronotu, gerekli sınavlardan geçerek uzaya çıkmaya hazır halde bekliyor.

Kazakistan, uzay alanındaki projeleriyle uzay devleti olma yolunda hızla ilerliyor. Kazakistan yakında uzay devletleri arasında önemli bir konuma sahip olacak. Bugün gelinen noktada uzay çalışmaları yürüten ülke sayısı 40’ı geçmişse de bu ülkeler arasında Türk Cumhuriyetleri’nden sadece Kazakistan bulunuyor.