[Prof. Dr. Osman Şahin yazdı] Şeffafiyet için neler yapılabilir…

Elmalılı tefsirinde borç ilişkilerinin sağlam bir şekilde kayıt altına alınması gerektiğini emreden müdâyene ayetinde geçen “Siz yazanlar da, borç az olsun, çok olsun, vâdesiyle birlikte yazmaktan üşenmeyin. Böyle yapmak, Allah katında daha âdil, şahitliği ifa etmek için daha sağlam ve şüpheyi gidermek için daha uygun bir yoldur.” kısmının tefsirine verilen manalardan bir tanesi şudur: “Çünkü ey müminler böyle ayrıntılarıyla yazılması kuşkuya, şüpheye düşmemenize yardım eden en büyük sebeptir. Borcu ve gerçeği bu şekilde iyice yazarak tespit ettiniz mi, cinsinde, miktarında, müddetinde, şahidinde, şehadetinde, birbirinize karşı ahlâkî ve hukukî yükümlülüklerde ve sosyal hayatınızda güven hasıl olur. Şüpheden kurtulur, yakin üzre bulunabilirsiniz.”

Bu ayet-i kerimede ayrıca kaydı tutacak kâtibin ve şahitlerin vasıfları ve ne bunların nasıl davranmaları gerektiği gibi hususlar detaylı olarak ele alınmıştır.

Bu ayetten ticari muamelatta “hüsn-ü zan ama adem-i itimat!” prensibine uygun davranılması, baştan gerekli tedbirlerin alınması, ticaretin kurallarına uygun olarak hareket edilmesi ve böylece daha sonra çıkabilecek ve fertler arasındaki güven duygusuna ve aynı zamanda ticari hayata zarar verebilecek durumların ortadan kaldırılması gerektiği manalarını da istinbat etmek mümkündür. 

Borç alma ilişkisinde borç veren ve alan dışında herkesin güvenini kazanmış bir kâtibin ve adil şahitlerin bulunmasının zaruretine vurgu yapılmaktadır. Ayrıca bunlar arasında bir menfaat ilişkisinin bulunmaması (conflict of interest), yani vazifelerini yerine getirirken hakperest olup taraf olmayacaklardan seçilmeleri gerektiğine de dikkat çekilmektedir. 

“Borç az olsun, çok olsun, vâde