Siyasî merkezle mütedeyyin insanlar arasındaki güvensizlik açısından tek parti yıllarına döndük. İktidara yakın dinî gruplar da güven içinde olduklarını düşünseler de tek partili yıllara doğru bir temayül olduğunu hissediyorlar.

Bir iktidarın grupları kendi kontrolü etrafında toplamaya çalışması anlaşılmayacak bir şey değil. Hatta iktidar tam da böyle bir şeydir. Belki araçlar ve üslup farklılaşır. Modern iktidar anlayışı sadece kendi dar siyasi alanıyla sınırlı kalarak varlığını sürdüremeyeceğine inanır. Bu anlayış siyasi, iktisadi, medyatik, askeri, bürokratik, sosyal vesaire tüm alanlardaki güç odaklarını, kendisine yakınlaştırmak, kontrol altına almak ve bunu yapamıyorsa saf dışı bırakmak üzerine kuruludur. İnsanlık bu konuda fazla mesafe alamadı.

Hayır yok, hukuken yok. Peki ya fiilen? Türkiye ile daha düzgün işleyen siyasi yapılar arasındaki fark iktidarın her yere uzanıp uzanmamasında değil bence, müdahale biçiminde. ABD ve Avrupa’da da böyledir ama bize göre daha usturuplu yapılır. Baksanıza her taraf kan, her yer zulüm. AK Parti döneminde bunu mübalağalı hale getiren şey, 60 yıldır görülmemiş uzun bir iktidar dönemi olması.

Bence esasta yok. Mesela muhafazakârların çok sevdiği Özal ile AK Parti’nin tutumları arasında nitelik farkı yok. ANAP döneminde, ki 12 Eylül demek o, cemaat ve tarikatların, dindar çevrelerin ne hale geldiğini, getirildiğini kimse görmek istemiyor. Herkes maddi ve sayısal yükselişlere bakıyor. Özal bu bakımdan AK Parti’nin başlangıcıdır. Demirel de dini cemaatlerden büyük destek gördü, onlara destek verdi. Arkada da devlet var.

Bu doğru değil. Aralarında sadece üslup ve derece farkı var.

Bu da doğru değil. Biat kelimesini Erbakan kadar yukarı çıkarmadılar ama bu beklenmediği ve istenmediği, karşı tarafın da vermediği manasına gelmez.

Erbakan’la birlikte tablonun epeyce değiştiği manasında doğru. Ama Erbakan sıfır noktasından başlamadı. İçeriye karşı biat ve hilafet kelimelerini kullandığını biliyoruz. Bu ton artışını yenilik gibi görenler var ama bence doğru değil. Zaten Erbakan ve arkadaşları Adalet Partisi’nin içinden çıktı fakat kendisini dinilik ve millilik üzerinden farklılaştırdı.

Bu kısmen doğru. Sıfır noktasından başlamadığının altını çiziyorum.

Kuramadı yoksa istemedi değil. Bugünkü durum Türkiye’nin değişen şartları ve çok uzun süren AK Parti iktidarı ile ilgili biraz da. Esas mesele kontrol altında tutmak ve olabildiğince kendine bakan yüzünü kuvvetlendirmek... Bu ortak paydadır.

Niçin meşru görsün, ben baskı gören ve muhalif taraftayım. Sadece teşhis için olanı önce bir görelim diyorum.

Hayır. AK Parti’nin Fethullah Hoca cemaatiyle yaşadığı hadise dolayısıyla diğer cemaatlerle olan muhtemel ilişkiler abartılıyor. Ben yapısal bir değişiklik olduğunu düşünmüyorum.

Bu başka bir şey... Dini cemaatler, tarikat yapıları ya bilinçli ya da insiyaki olarak bu riskleri hesaba katar. Fethullah Hoca cemaati hadisesinden sonra bu tehdidi içlerinde daha fazla hissediyorlardır, bunda şüphe yok. Cemaatler tedirgin ve bıçak sırtında.

Erbakan-Esad Coşan arasındaki gerilim tüm unsurları benzemese de bu yaşananlara benzer bir örnekti. Ayrıca Erbakan’ın o tekkeye bağlı olması gibi bir durum da vardı. Buna rağmen o zaman yaşananların yaptığı tahribat bugünle kıyaslanamaz ama bir cemaat çok geriletildi. Erbakan o krizde çok politik ve sorumlu davrandı. 1970 ve 80’lerin en güçlü cemaatini etkisiz hale getirdi ama dış tahribata yol açmamak için fazla sızdırmadı. Bugün geldiğimiz noktada hem iktidar hem de cemaatin tutumlarıyla artan tahribatın algıladığından çok yüksek olduğunu düşünüyorum. Siyasi merkezle mütedeyyin insanlar arasındaki güvensizlik açısından tek parti yıllarına bizi döndük. Güvensiz, tedirgin ve biçimsiz. Tarafların ve Türkiye’nin meselenin büyüklüğünü anlama kapasitesi bence çok düşük.

İlahiyatçıların, aydınların, Diyanet’in, üniversitenin, basının algısı da düşük. Fethullah Hoca cemaatinden fiili ya da hissi düzeyde haksızlık gördüğünü düşünen insanların çoğu cemaate yapılana seviniyor olabilir. Ama cemaat ve tarikat yapıları böyle değil. Bu yapıların hafızası farklı çalışır. Birçok zor tecrübeden geçtikleri için acıları ve korkuları da koruyucu, belki yapıcı bir unsur olarak aktarırlar. Varlıklarını sürdürmelerini sağlayan da o hafızalarıdır. Bu hafıza nedeniyle, şu an ne kadar güven içinde olduklarını düşünseler de, tek partili yılara doğru bir temayül olduğunu hissetmemeleri düşünülemez. Mesela Risale-i Nur cemaatinde Bediüzzaman merhumun yaşadıkları canlı bir tecrübe olarak yaşamıyor mu? Aynı şey Erenköy cemaatinde de, diğerlerinde de var. Mezarı kayıp olan sadece Bediüzzaman değil, Esad Efendi’nin de mezarı kayıp. Bu hafızanın hareket halinde olmadığını ve şu an iktidara yakın olmalarının bu güvensizliği ortadan kaldırdığını düşünmek doğru değil.  Şunu söyleyelim yalnız; bu son operasyon mesela CHP yahut MHP eliyle yapılsaydı AK Partililer dahil şu anda iktidarın yanında saf tutanların hepsi cemaatin yanında olacaktı.

Evet, iki tarafa da mesafeli hocaların çözüm bulucu ciddi bir çaba içine girmemesi düşündürücü. Belki taraflar da tam istekli davranmadı. Ama sanıyorum başka psikolojik sebepler de devreye girdi. Cemaat daha önce ilahiyat fakültelerini ve Diyanet’i rencide etti, fiilen veya hissiyat olarak. Ayrıca bu iki kurum da resmi kurumlar, iktidara daha bağlılar. Yine de ahlaki tutum devreye girmeliydi. Başbakan Erdoğan Diyanet ve ilahiyat camiasının hazır bulunduğu bir toplantıda, eski bir Diyanet mensubu olan Fethullah Hoca için ‘yalancı peygamber’ dedi. Ön sırada oturan ve cemaatin, benim mesafeli durduğum diyalog ve Abant toplantılarına katılmış kişiler de dahil kimseden ses çıkmadı. Bu kabul edilemez.

Bu kriz başladığı zaman cemaatten tanıdığım bir kaç kişiye, kendinizi savunmak hakkınız ama bunu kendi üslubunuzda ve geleneklerinize uygun yapın, görsel ve yazılı medyanızda kullandığınız dil ve üslup sizin değil, üzerinizde hiç iyi durmuyor dedim. Cemaatin tutumu iktidarın işini kolaylaştırıyor. Bu tarz cemaatin tabiatına aykırı bence. Hiçbir yapı kendine yabancı bir dili, bir üslubu kullanarak, başkasını taklit ederek varlığını sürdüremez.