Ekim ayında başombudsman (başdenetçi) ile birlikte 5 ombudsman (kamu denetçisi) belirlenecek. Geniş yetkiler ve dokunulmazlıklarla donatılacak olan başombudsman, “vatandaş sözcüsü” gibi çalışacak; devlet protokolüne girecek, kırmızı plakalı araç kullanacak ve milletvekillerine yakın maaş alacak. Ombudsmanlara hiçbir kurum talimat veremeyecek, genelge gönderemeyecek. TBMM’de ombudsman adaylarını belirleyecek komisyona başkanlık edecek olan Dilekçe Komisyonu Başkanı Yahya Akman, nasıl bir isim üzerinde uzlaşılacağının ilk işaretini verdi. Yahya Akman, “Toplumun bütün kesimlerinin saygınlığını kazanmış, hukuki ağırlığı olan bir isim seçilecek.” dedi. AK Parti çevrelerinde, başombudsmanlık için Yargıtay Onursal Başkanı Sami Selçuk’la birlikte bazı akademisyenler ile emekliliğe hazırlanan üst düzey bazı bürokratların ismi telaffuz ediliyor. Yılan hikayesine dönen ombudsmanlık sistemi, nihayet Türk hukuk sistemine giriyor. Ecevit hükümeti döneminde ilk hazırlığı yapılan ‘ombudsmanlık yasası’ TBMM’de önceki gece kabul edildi. Osmanlı’daki kadılık” sisteminden esinlenerek ilk olarak İskandinav ülkelerinde uygulanan sistem şu anda AB üyesi ülkelerin tamamı dahil 100’ün üzerindeki ülkede bulunuyor. Ombudsmanlık sistemi, vatandaşlar adına idarenin işlemlerini denetleme görevi üzerine kurulu. “Kamu denetçisi” olarak tanımlanan bu sistemde 1 tane başdenetçi bulunuyor. Başdenetçi olabilmek için 50 yaşını doldurmuş olmak ve hukuk eğitimi alma şartı aranacak. Başdenetçi adaylarının kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlarda en az 10 yıl çalışması, kamu haklarından yasaklı olmaması gerekiyor. Başdenetçi ve denetçiler, beşer yıllığına Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilecek. İkinci kez seçilme hakkı da olan başdenetçi ve denetçiler, görevlerini kötüye kullanma dışında yapacağı bütün işlemlerden sorumsuz olacak. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in onayından geçtikten sonra yasalaşacak ombudsmanlık sistemi için yarış ekim ayında başlayacak. İlk planda 1’i başdenetçi, 5’i denetçi 6 isim seçilecek. Kurum oluştuktan sonra ise 5 denetçi daha alınacak. Şartları uygun olan isimler kendileri başvurabilecek. Ya da 50 milletvekilinin imzası ile aday gösterilebilecek. Başvurular TBMM Dilekçe Komisyonu’na yapılacak. Komisyon, başvuran isimlerden 18’ini Meclis Genel Kurulu’na gönderecek. Meclis, bu isimler arasından 6’sını seçecek. Seçim şekli tıpkı cumhurbaşkanı seçimi gibi olacak. İlk turda anayasal çoğunluk aranacak. Yargı ve TSK kapsam dışı Başdenetçi ve denetçiler, bağımsız bir kurul olarak çalışacak, “yargısal dokunulmazlık” taşıyacak. Tanık dinleme, suç duyurusu gibi yetkileri de olacak. Ombudsman, işleyişle ilgili şikayetler üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını, adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygı, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden inceleyerek idareye önerilerde bulunacak. Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile re’sen imzaladığı kararları, Meclis’in yasama işlemleri, yargı faaliyetleri ve yargı mensuplarının işlemleri ile Türk Silahlı Kuvvetleri’nin salt askerî hizmetlerine ilişkin faaliyetleri Kamu Denetçiliği Kurumu’nun görev alanı dışında tutuldu. Osmanlı başlattı, İsveç yaydı Ombudsmanlık sistemi ilk olarak Osmanlı’da uygulanan ‘Kadiu’l Kudat’ ya da kazasker uygulamasından esinlenerek gündeme geldi. ‘Kadiu’l Kudat’ adıyla özel görevli kadı, padişah dahil, idarenin eylem ve işlemleri karşısında halkın yaptığı şikayetleri değerlendirerek etkin bir denetim sağladı. İsveç Kralı Xll. Charles’ın, Osmanlı’nın misafiri olduğu dönemde uygulanan bu sistemi kendi ülkesine uyarladığı tarih kayıtlarında mevcuttur. Kral Charles’ın yayınladığı 26 Ekim 1713 tarihli ‘ombudsmanlık’ genelgesi, İsveç hükümeti tarafından Türkiye’ye de gönderildi. İsveç’te başlayan uygulama daha sonra 100 farklı ülkede daha faaliyete geçti. Kamu Denetçiliği Kurumu’nun çalışma şartları Kuruma gerçek ve tüzel kişiler başvurabilecek. Yabancılarda karşılıklılık esası aranacak. Başvuru, sahibinin kişisel bilgilerini içerecek ve elektronik ortamdan yapılabilecek. Kuruma, illerde valilikler, ilçelerde ise kaymakamlıklar aracılığıyla başvurulabilecek. Başvurulardan ücret alınmayacak. Kuruma, idarenin işlemlerinin öğrenilmesinin ardından 90 gün içinde başvurulabilecek. Araştırmaya konu olarak istenen belgelerin 30 gün içinde kuruma verilmesi zorunlu. Kurum inceleme ve araştırmasını 6 ay içinde sonuçlandıracak ve sonucunu başvuru sahibine bildirecek. İşleme karşı hangi yolların kullanılabileceği kişiye iletilecek. Kurum, her takvim yılı sonunda hazırladığı faaliyet raporunu TBMM’ye sunacak. Rapor ayrıca Resmî Gazete’de yayımlanarak kamuoyuna duyurulacak.