Teknoloji ve tıp alanında ne kadar gelişmiş olursa olsun tüm dünya ülkeleri böyle bir virüse çok hazırlıksız yakalandı. Covid-19 ile birlikte yaşantımıza yeni kelimeler, yeni alışkanlıklar girdi. Pandeminin zihinsel sağlık dahil, insan hayatının her yönünü etkilediği anlaşılmaya başlandı.

Covid-19 ilk zamanlarda sadece akciğerleri etkileyen bir hastalık olarak görülse de kalp, böbrekler ve beyin dahil olmak üzere başka organlara da zarar verebildiği fark edildi. Etkileri arasında uzun süreli solunum problemleri, kalp komplikasyonları, kronik böbrek yetmezliği, felç (geçici felç) sayılabilir. Bununla birlikte Covid-19 olan çoğu insanın hızla iyileştiğini hatırda tutmakta fayda var.

Bilimsel çalışmalar, düşük oksijen seviyelerine bağlı olarak, nefes darlığı ile ilişkili vücuttaki birden fazla organı etkileyen sorunlar olabileceğini gösteriyor. Bundan dolayı bazı yetişkinler ve çocuklarda, Covid-19 geçirdikten sonra çoklu doku iltihaplanmasına, hatta bazı kritik hastalıklarda pıhtı atma (trombüs) vakalarına rastlanıyor. Pıhtı atma olayı maalesef ölüm riskini artırıcı bir sebep.

Kan pıhtılaşması, vücudun yaralanmalara karşı Rabbimizin bize bahşettiği bir sistemdir. Aşırı kan kaybı, bir miktar kanın damar dışına çıkınca kalınlaşmaya başlaması ve oluşan pıhtılaşma ile önlenir. Pıhtılaşma olmasa kan kaybından dolayı hayatta kalma ihtimalimiz çok düşük olur. 

Ancak pıhtılaşmanın doğru zamanda ve doğru yerde olması da önemli. Pıhtı vücut içinde, derin damarlarda oluşursa kanın damar içinde akışını durdurabilir. Bazen pıhtı kopabilir ve vücudun başka bir bölümüne gidebilir. Beyne, kalbe veya akciğerlere ulaşırsa, kalp krizi veya felç gibi yaşamı tehdit eder hale gelebilir.

Ölümcül olabilen, damarda oluşan kan pıhtısı belirtileri şunları içerir: Öksürük, kan tükürme, kramp ağrısı, keskin göğüs ağrısı, ani nefes darlığı, pıhtı çevresinde şişme, cilt koyulaşması ve sıcaklık.

Koronavirüsün trombüs adı verilen damarda pıhtılaşmayı tetiklediğine dair iki yaklaşım vardır. Buna göre, koronavirüs kan damarlarını kaplayan endotel hücrelerine saldırdığında pıhtılaşma meydana gelir. Virüs damar yüzeyindeki reseptörlere bağlandığında, kan damarları kanın pıhtılaşmasını tetikleyen proteinleri salmaya başlar. Diğer yaklaşım, Covid-19'un vücudun bağışıklık sisteminin ani enflamasyona neden olmasıdır. Enflamasyon vücudun savunma mekanizmasının bir parçasıdır. Vücut davetsiz misafir algıladığında, onu uzaklaştırmak için biyolojik bir tepki olarak başlatır. Ancak Covid-19 ile birlikte bu iltihaplanma daha sonra pıhtılaşmayı tetikleyebilir. Covid-19'a yakalanan yaşlı, kilolu, hipertansiyonu veya şeker hastalığı olan ya da yatakta tedavi nedeniyle uzun süredir hareketsiz kalan, ameliyat geçirmiş, sigara tiryakisi kişilerin akciğerinde pıhtılaşma riski daha yüksektir.

Felç: Kan pıhtısı beynin içinde veya çevresinde bir atardamarı tıkadığında, felci tetikleyebilir. Araştırmalar, başka kronik rahatsızlığı olmayan gençlerin bile felç riski ile karşı karşıya olduğunu gösteriyor.

Kalpte hasar: Arterlerdeki bir kan pıhtısı kalp krizine veya diğer kalp sorunlarına yol açabilir. Bir araştırma, şiddetli septomlarla hastaneye kaldırılan kişilerin yaklaşık yüzde 50'sinin, hastalığı atlattıktan aylar sonra bile kalp hasarı yaşayabileceğini ortaya koydu. Burada bilinmesi gereken, kronik rahatsızlığı olanlarda kalp hasar riskinin daha çok olduğu.

Pulmoner emboli: Akciğerlere giden kan pıhtıları, akciğer atardamarının ani tıkanması olarak tanımladığımız hastalığa neden olur. Erken tedavi, ölüm riskini önemli ölçüde azaltır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Covid-19 geçiren çoğu insanın hafif ya da orta derecede solunum sıkıntısı yaşadığını söylüyor.

Derin ven trombozu (DVT): Bacak veya kol gibi vücudun derinliklerindeki bir damarda kan pıhtısı oluştuğunda ortaya çıkan durumdur bu. Otopsi verileri, Covid-19'dan ölenlerin yaklaşık %60'ında DVT yaşandığını gösteriyor.

Böbrek hasarı: Şiddetli Covid-19 geçiren bazı kişilerde, önceden böbrek sorunları yaşamadığı halde böbrek hasarı geliştiği gözlemlenmiştir. Hasarın şiddetli olduğu durumlarda diyaliz tedavisi bile gerekiyor. Kan pıhtıları böbrek hasarında rol oynayabilir, çünkü böbreklerdeki küçük kan damarlarını tıkayarak işlevlerini azaltabilir.

Kan inceltici ilaçlar çözüm olabilir

Doktorlar, kan inceltici ilaçlarla  pıhtı atmalarının tedavi edildiği veya önlenebildiği görüşünde. Ancak kan sulandırıcıların alınması kanama riskini de artırıyor.

Pıhtı atma riskini ilaç kullanmadan azaltmanın yolları var elbette. İlk akla gelenleri sayalım: Mümkün olduğunca aktif kalmak, kan akışını iyileştirmek için özel çorap giymek, vücudun sıvı kaybını önlemek için bolca su içmek, gerekirse kilo vermek, alkol ve tütün kullanımından kaçınmak.

Alzheimer: Covid-19'un ne tür nörolojik sorunlara yol açıtığı tıp dünyasının merak ettiği konulardan. Geçen yıl Alzheimer Derneği Uluslararası Konferansı'nda (AAIC) sunulan tebliğde şöyle deniyor: 300 katılımcı, Covid-19 geçirdikten 3-6 ay sonra değerlendirilmiş; katılımcıların yüzde 50'sinden fazlasında unutkanlık ve yaklaşık yüzde 25'inin de mental aktivite bozukluğu ve dil sorunları yaşadığı tespit edilmiştir.

Tat ve koku kaybı:Tat ve koku nimetini kaybetmek genellikle çok rahatsız edicidir, çünkü bu duyular yemek yeme isteğinde büyük etkiye sahip. Bir kişi tat ve koku kaybı yaşadığında, yiyeceklerden keyif alamadığı  için yemesi azalır, kilo kaybı başlar. Bunun sonucu olarak bağışıklık sistemi zayıflayabilir.  Çoğu durumda koku ve tat kaybı geçicidir. Nadir de olsa koku ve tat duyusunun geri gelmediği durumlarla ilgili daha çok bilimsel çalışma yapılması gerektiği aşikar.

Covid-19 geçiren birisinin daha uzun sürede karşılaşacağı sorunlar arasında yorgunluk, nefes darlığı, öksürük, göğüs ağrısı, çarpıntı, baş ağrısı, eklem ve kas ağrısı, halsizlik, uykusuzluk, iğnelenmeler, saç dökülmesi, denge ve yürüme bozukluğu, hafıza ve konsantrasyon eksikliği sayılabilir.

Yukarıda saydıklarımıza rağmen, covid-19'un zaman içinde hayatımızı daha nasıl etkileyeceğine dair söylenmesi gereken çok şey vardır.

Bu yüzden bize düşen, inançlı insanlar olarak, ’’Korunma tedbirlerinizi alın…’’ (Nisa Suresi, 102) ayetinin hükmünce hareket etmek ve tavsiye edilen koruyucu önlemlere riayettir. Maske ve sosyal mesafenin yanında, şahsi temizlik en temel hususlardır. Tabi aşı yaptırmayı ihmal etmemek.

Çoğumuzun hayatta ilk kez karşılaştığı bu salgın, Üstad Bediüzzaman'ın tembihlediği bir hakikati tefekkür fırsatı olarak önümüze koyuyor: ‘‘İ’lem ey mağrur, mütekebbir, mütemerrid nefis! Sen öyle bir zâfiyet, acz, fakirlik, miskinlik gibi hallere mahalsin ki, ciğerine yapışan ve çok defa büyülttükten sonra ancak görülebilen bir mikroba mukavemet edemezsin; seni yere serer, öldürür…’’