Osmanlı’nın mali iflası ve Abdülaziz’in hazin sonu

İşte Dr. Yüksel Nizamoğlu'nun bugünkü yazısı:

Osmanlı’nın mali iflası ve Abdülaziz’in hazin sonu

Osmanlı Devleti 19. yüzyılda yaşadığı mali bunalım karşısında çözüm olarak dış borçlanmayı keşfetmişse de aldığı borçları yerinde kullanmamıştı. Borçlanma bir kısır döngüye dönüşmüş ve kısa bir süre sonra geri ödeme imkânı kalmamıştı.

Sadrazam Mahmut Nedim Paşa’nın bulduğu çözüm ise “moratoryum” kararıyla devletin mali iflasını ilan etmekti. “Ramazan Kararnamesi” denilen bu karar, bir taraftan “yabancı sermayenin korunduğu” Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulmasıyla diğer taraftan da padişah Abdülaziz’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanacaktır.

BORCU BORÇLA KAPATMAK

Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında 1854’te Mısır vergisini karşılık göstererek almış ve bunu yeni borçlanmalar takip etmişti. Borçlanmalar bir yerin vergi geliri garanti edilerek yapılıyor bazen de hangi alanlarda kullanılacağı da şartnamede yer alıyordu.

İlk defa dış borç alan padişah Abdülmecid, Maliye Nazırına Dolmabahçe Sarayı’nın kaç paraya mal olduğunu sorduğunda “3.500 kuruş hünkârım” cevabını alınca şaşırmış, nazır bu maliyeti şöyle açıklamıştı: “İnşaat için gerekli 70.000 Franklık kaimenin mürekkep, kâğıt ve baskı bedeli efendimiz”.

Osmanlı hükümetlerinin bulduğu çözüm, kaime basmaktan öte geçmiyor, bu da bütçe açığı ve enflasyonu körüklüyordu. Borçlanmalar çok ağır şartlarda gerçekleşmekte, asıl kazanan Avrupa sermayesi olmaktaydı. Bankacılar ve spekülatörler kolayca büyük kârlar elde etmekte, hisse sahipleri de yüksek faizlerle para kazanmaktaydı. 

Faizler ve önceki borçların ödemeleri nedeniyle 1854-1877 arasında alınan dış borcun ancak yüzde 52’si ele geçmişti. Benzer ağır şartlar, iç borçlanma kaynakları olan Osmanlı Bankası ve Galata bankerleri için de geçerliydi.

Borçlanmadaki bu gariplikler yanında harcama kalemleri de iyi y