Hicaz Demiryolu Hattı, mahallî bir yöneticinin, Cidde Evkaf Müdürü’nün bir teklifi olarak 1891 yılında merkeze intikal etmiş, merkezde bir paşa, projeyi gerçekleştirilebilirliğini (fizibilitesini) de araştırarak Padişah’a sunmuş, Abdülhamid Han kendisine de heyecan veren bu muazzam projenin uygulanması için gerekli iradeyi 1900 yılında yayınlamıştır. Anadolu ve Bağdat demiryollarının tasarı ve yapım aşamasında olduğu ve Alman firmalarına ihale edildiği dönemde, Hamidiye Hicaz Demiryolu, hassasiyetinden ötürü yabancı firmalara ihale edilmemiş, dışarıya borçlanılmadan finanse edilmiş, mühendisten işçiye kadar bütün yapım ve yürütme elemanları, başlangıçtaki istisnalar dışında, Türk ve Müslüman unsurlardan teşkil edilmiştir. SÖMÜRGECİLER ALAY EDİYORDU Yabancılar başlangıçta projeyi alayla karşılamış, hafife almışlar; gerçekleşme safhaları ortaya çıktıkça, istihza yerini kızgınlığa bırakmış, engelleme yolları araştırılmıştır. Osmanlı ülkesinde de böylesine büyük bir inşaat ve imâlatın yalnız yerli para, kadro ve malzeme ile başarılabileceğine inanan pek yoktur. Şam’daki İngiliz konsolosu, böyle bir tasavvurdan haberdar olduğunu, ancak ülkenin malî durumu karşısında inanılmaz bulduğu için rapor etmeyi fuzulî saydığını belirtmiştir.(1) İslâm dünyasına yapılan çağrıdan sömürgeci devletleri endişelendirecek bir yankı gelmiştir. Dışarıdan gelen yardımlar, bütçenin küçük bir nisbetindedir, ama sembolik değeri vardır. Hicaz Demiryolu inşaatı, Osmanlı tarihinde her safhası kamuoyuna haftalık resmî tebliğlerle açıklanarak yürütülmüş, hiçbir yolsuzluk bulaşığı olmayan bir uygulamadır. Toplanan bağışlar santimine kadar açıklanmış, yapılan harcamalar ilân edilmiştir. (2) Demiryolu Medine’ye yaklaşmışken, 1908 Ocak’ında Avusturya elçisi Pallavicini kendi hariciye nazırına malî başarıyı “modern ticaret tarihinde tek örnek olarak ayakta duran bir finansman girişimi” olarak nitelemiş. Çalışmanın hızı Rusların Sibirya demiryolunda ulaştıkları hızı aşmış. Konunun uzmanları, “Dünya tarihinde ilk biletini satmadan önce masrafını karşılamış ilk demiryolu örneği” olarak nitelemişler Osmanlı idarecilerinin, en önce Padişah olmak üzere bağışları ve Osmanlı halkının yardımı dışında, başta Hind ve Mısır Müslümanları olmak üzere Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Çin, Singapur, Hollanda, Güney Afrika, Ümid Burnu, Cava, Sudan, Pretorya, Bosna Hersek, Üsküp, Filibe, Köstence, Kıbrıs, Viyana, İngiltere, Almanya ve Amerikadaki Müslümanlar; Fas Emiri, İran Şahı ve Buhara Emiri değişen miktarlarda katkıda bulunmuşlardır. Böylece hiçbir dış borçlanmaya başvurulmadan hattın yapımı gerçekleştirilebilmiştir. Yapıma 1 Eylül 1900’de başlanmış, 1 Eylül 1908’de Medine’ye ulaşılmıştır. Demiryolu hattı, telgraf, elektrik gibi modern imkânları bölgeye yaymıştır.(3) ‘OSMANLIYI YOK ETMEK!’ Avrupa emperyalizminin Osmanlı Devleti’ni parçalamak için icad ettiği Şark meselesi, “işgal edilmiş topraklardaki Müslüman direnişi arttıkça hilafet ve Panislâmizmi içine alan ideolojik bir boyut kazandı. Rusya ve Fransa (ve 1880’lerde İngiltere) artık hilafeti kullanarak Müslüman tebalarını itaat altına almalarına imkân kalmayınca, hem hilafet hem de İslâmcılığı (Panislâmcılığı) hâkimiyetlerine karşı giderek büyüyen bir tehdit olarak görmeğe başladılar. Böylece, Osmanlı İmparatorluğu’nu ortadan kaldırarak, Doğu sorununu çözmenin Panislâmizm tehlikesini de durduracağına inandılar.” (4) * Hicaz hattı Türk demiryolculuk tarihinde iftiharla anılmaya lâyık bir eserdir. Hem teşebbüs, hem sermaye ve hem de emek ve teknik yönüyle tamamen millî nitelik taşımaktadır. (bk. Mehmet Özdemir: Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demiryolları. Ankara 2001, sf. 19) 1 Orhan Koloğlu: “Hicaz Demiryolu (1900-1908) amacı, finansmanı, sonucu.” (Çağını Yakalayan Osmanlı) içinde. İstanbul 1995, sf. 302 2 Koloğlu, sf. 304 3 Koloğlu, sf. 311-312 4 8 yıl içinde 1700 km. lik hat tamamlanmıştır. Onuncu Yıl marşına kadar giren Cumhuriyet devrinin demiryolu yapımındaki başarısı (Demir ağlarla ördük ana yurdu dört baştan) Hicaz Demiryolu’nun temposuna yakın sayılır. Cumhuriyet hükümetinin Türkiye sınırları içinde devraldığı demiryollarının toplamı, 3976 km.dir. VAKİT