Süreçle beraber yaşanılan belirsizlikler, stres ve zorluklar, pek çoğumuzun yaşamını derinden etkiledi. Sosyal kısıtlanmalar, bireylerin duygusal ve zihinsel dayanıklılıklarını zorlayan faktörler haline geldi. Böylesine yoğun ve karmaşık bir durumda, kontrol mekanizmalarımızın zayıfladığını hissetmek oldukça doğal. Kendini disipline etmek, uzun vadeli hedeflerden sapmamak ya da ani dürtüleri yönetmek her zamankinden daha büyük bir mücadele gerektirebilir. Bu mücadele, kimi zaman sosyal medyada fazla vakit geçirmemek, kimi zaman gereksiz tepkilerden kaçınmak ya da yemek alışkanlıklarını kontrol altında tutmak şeklinde karşımıza çıkabilir. Asıl mesele, "neden"lerinize odaklanmaktır; yani, yaşamınızda önem verdiğiniz değerleri korumak ve bu süreçte kendinize karşı sabırlı ve şefkatli olabilmektir. Değişime zorlamak yerine, öz şefkatle  adım adım kendinizi şekillendirmeyi deneyebilirsiniz.

Özdenetim, esas olarak beynin planlama, problem çözme ve karar alma merkezi olan ön beyinde davranışları denetleme şeklinde oluşur. Beynin ön kısmındaki sinir bağlantılarının fazlalığı, planlama yapmayı, alternatif eylemleri düşünmeyi sağlar.

Current Opinion in Psychology dergisinde yayınlanan 2024 tarihli bir çalışmaya göre, özdenetimi yüksek bireyleri diğerlerinden ayıran temel faktör, üç tür yöntemi etkin şekilde kullanma yetenekleridir. Kontrol mekanizmasını güçlendirmek için etkili üç yöntem arasında ilk sırada durumsal olanlar yer alır.

1. Ortamı düzenleme

Kendinizi kontrol etme çabalarınızı desteklemek için ortamınızı doğru seçmeniz veya değiştirmeniz gerekebilir. Yalnızca iradenize güvenmek yerine, çevrenizdeki cazibeleri azaltabilmek veya çevrenizi düzenleyebilmek önemlidir . Örneğin, evde ders çalışan bir öğrenci, oturma odasındaki televizyonun yanında çalışmanın dikkatini dağıttığını fark edebilmelidir. Bununla mücadele etmek için yapması gereken, televizyondan ve hatta diğer dikkat dağıtıcı unsurlardan uzak bir çalışma alanı oluşturmaktır. Ortamını değiştirerek televizyon izleme ihtimalini azaltır ve kendini daha fazla odaklanma için hazırlar. Bu yöntemle, özdenetiminizi sürekli olarak dürtülerinize karşı mücadele etmekten çıkarıp, ortamı kendi lehinize olacak şekilde tasarlamış olursunuz.

2. Odak yönetimi



Journal of Research in Personality dergisinde yayınlanan 2022 tarihli bir çalışma, "benlik  uyumunun" öz kontrol ve mutlulukla ilişkili olduğunu gösteriyor. Benlik uyumu, dürtüsel olarak “istedikleriniz” yerine, " gerekeni" yapmanızı ifade eder. İslami tabirle nefsi kontrol edebilme diyebileceğimiz bu uyuma sahip bireylerin, öz denetimleri güçlü olduğu için refah düzeylerinin de daha iyi olması kuvvetle muhtemeldir. Sonuç olarak, odak yönetimi yalnızca anlık dürtülerden uzaklaşmanızı sağlamakla kalmaz; aynı zamanda istediğiniz yaşamı size sürekli hatırlatır ve bu vizyonu destekleyen eylemlerde bulunmanızı kolaylaştırır.

3. Kapsamlı Değerlendirme

Kapsamlı değerlendirme, bir durumu nasıl yorumladığınız ve ona nasıl tepki verdiğinizle ilgilidir. Örneğin, 'Ben kendime ve zamanıma değer veririm' gibi bir bakış açısı geliştirmeniz, yaşamınızdaki olayları daha sağlıklı bir şekilde değerlendirmenizi ve buna göre hareket etmenizi sağlar. Ayrıca, zihni doğru programlama, gelecekteki neticeleri görselleştirmenize de yardımcı olur. Kapsamlı değerlendirme yapmanın size kazandıracağı huzuru hayal ederek, uzun vadeli hedeflerinizi daha cazip hale getirebilirsiniz. Bu zihinsel yaklaşım, sadece özdenetiminizi artırmakla kalmaz; aynı zamanda kendinizi daha iyi bir hayat için çalışan, refahına öncelik veren biri olarak görmenizi sağlar.

Zihni doğru programlama yeterli olmadığında, çoğu kişi iradesine başvurur. Bu da, yapmak istediğiniz bir şeyi zorla bastırmaya çalışmak demektir; örneğin, istemediğiniz halde kendinizi egzersiz yapmaya zorlamanız zihni iknayla değil iradeyle ilişkilidir. Ancak irade gücü yanıltıcı, zorlayıcı ve sürdürülemez olabilir. 2024'te yapılan bir araştırmaya göre, irade, kendini kontrol mekanizmasında 'son çare' olmalıdır. Çünkü kısa vadeli arzulara sürekli irade ile direnmek yorucudur ve uzun vadede etkili bir çözüm değildir.

Aslında kendinizi kontrolde zorlanmanız sizi zayıf bir karakter yapmaz; aksine, dürtülerle mücadele etmek tamamen fıtridir. Özdenetim, kendinizi baskı altına almakla değil, kendi seçimlerinizi yapabilme ve sizi geri çeken alışkanlık ve kalıplardan kurtulma özgürlüğüyle ilgilidir. Rahatken nefsani arzular ve istekler konuşmaya başlar. Sıkıntılı  anlarda ise dertlerin ve sorunların sesi daha  yüksek çıkar. Her iki durumda da kendini kontrol edebilme adına doğru adımlar atılmalıdır. Bu şekilde kendini kontrol edebilme, özdenetim, iradeyi de güçlendirir.

Özdenetimi güçlendiren bu yöntemleri hayatınıza entegre ederek, hem kısa vadeli arzularınızı yönetmeyi hem de uzun vadeli hedeflerinize daha kolay ulaşmayı sağlayabilirsiniz. Kontrollü olabilenler bugün de yaşar yarınlarda da yaşar. Kendinize karşı sabırlı ve şefkatli olmayı unutmadan, her adımda daha güçlü bir kontrol mekanizması inşa etmek mümkündür. Özdenetim bir kısıtlama değil, yaşam kalitenizi arttıran bir özgürlüktür. Yaşam kalitenizin arttığı özgür, güzel günler dilerim.

Yazıyı dinlemek isterseniz:

https://youtu.be/Lz3GG8--v-Q

https://spotifyanchor-web.app.link/e/rUTo7H4o8Mb

[email protected]                  X:@esrabc