AK Par­ti­’nin Ha­kim­ler ve Sav­cı­lar Yük­sek Ku­ru­lu­’nu (HSYK) Ada­let Ba­ka­nı­’na bağ­la­yan tek­li­fi son­ra­sı Av­ru­pa­’da­ki ör­nek­ler gün­de­me gel­di. Av­ru­pa Bir­li­ği­’n­de Tür­ki­ye gi­bi kar­ma ya­pı­lı HSYK’­lar­da, ku­rul üye­le­ri­nin ço­ğun­lu­ğu yar­gı men­sup­la­rın­dan olu­şu­yor. Yar­gı kö­ken­li üye­le­rin doğ­ru­dan ken­di mes­lek­taş­la­rın­ca se­çil­di­ği HSYK’­lar­da, bu şe­kil­de yar­gı ba­ğım­sız­lı­ğı­na iliş­kin gü­ven­ce sağ­la­nı­yor. Söz ko­nu­su HSYK’­la­rın olu­şu­mun­da ya­sa­ma or­ga­nı da et­ki­li, an­cak, yar­gıç ve sav­cı ol­ma­yan üye­le­rin atan­ma­sın­da rol al­ma­sı dik­kat çe­ki­yor. Se­çi­min de ni­te­lik­li ço­ğun­luk ku­ra­lı­na uy­gun bi­çim­de ya­pıl­dı­ğı gö­rü­lü­yor. Bugün Gazetesi'nin haberine göre, Av­ru­pa ör­nek­le­rin­de, Ku­rul üye­le­ri­ni yü­rüt­me­nin kon­tro­lü­ne ve­ren bir ör­nek yok. Ak­si­ne Ku­ru­l’­da ba­ğım­sız­lı­ğı sağ­la­mak için üye­le­rin yar­gı ta­ra­fın­dan se­çil­me­si sis­te­mi be­nim­se­ni­yor.

Bu­rak Çe­li­k’­in yük­sek ku­rul­la­rın ya­pı­la­rı­nı in­ce­le­yen “HSYK: Ya­pı­sal Açı­dan Kar­şı­laş­tır­ma­lı İn­ce­le­me­”  ko­nu­lu dok­to­ra te­zin­de 2010 Ana­ya­sa re­fe­ran­du­mu­nun ar­dın­dan ya­pı­sı de­ği­şen HSYK ile Av­ru­pa­’da­ki ku­rul­la­rın ya­pı­sı kar­şı­laş­tı­rı­lı­yor. Ki­tap­ta Av­ru­pa Bir­li­ği ül­ke­le­rin­de­ki HSYK’­la­rın olu­şu­muy­la il­gi­li şu önem­li ay­rın­tı­lar yer alı­yor:

“Av­ru­pa­’da­ki HSYK ti­pi ku­rul­la­rın ço­ğu yar­gı men­sup­la­rın­dan olu­şu­yor. Yar­gı kö­ken­li üye­ler doğ­ru­dan ken­di mes­lek­taş­la­rın­ca se­çi­li­yor. Bu şe­kil­de yar­gı ba­ğım­sız­lı­ğı ko­nu­sun­da ile­ri dü­zey­de gü­ven­ce sağ­la­nı­yor. Ku­rul­la­rın olu­şu­mun­da ya­sa­ma or­ga­nı da et­ki­li. An­cak, yar­gıç ve sav­cı ol­ma­yan üye­le­rin atan­ma­sın­da ya­sa­ma­nın rol al­ma­sı ge­rek­ti­ği vur­gu­lan­mak­ta, se­çi­min de ni­te­lik­li ço­ğun­luk ku­ra­lı­na uy­gun bi­çim­de ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği be­nim­se­ni­yor.”

Av­ru­pa ül­ke­le­rin­de­ki HSYK’­la­rın ya­pı­sı ise şöy­le:

BUL­GA­RİS­TAN: Yar­gı Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 26 üye­si bu­lu­nu­yor. 11 üye yar­gıç, sav­cı ve sor­gu sav­cı­la­rı ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, 11 üye ise hu­kuk pro­fe­sö­rü, avu­kat ve di­ğer hu­kuk­çu­lar ara­sın­dan ya­sa­ma or­ga­nın­ca se­çi­li­yor. Do­ğal üye ola­rak, 3 isim, Yar­gı­tay Baş­ka­nı, Yük­sek İda­re Mah­ke­me­si Baş­ka­nı ve Ge­nel Sav­cı yer alı­yor. Ada­let Ba­ka­nı top­lan­tı­la­ra ka­tı­lı­yor, oy hak­kı bu­lun­mu­yor. Üye­le­ri­nin ço­ğun­lu­ğu ha­kim ve sav­cı­lar­dan olu­şan Ku­ru­l’­un ço­ğun­luk üye­le­ri­ni (14) de yar­gı be­lir­li­yor.

BEL­Çİ­KA: Tür­ki­ye HSYK’­sı­nın en çok ben­ze­di­ği Fran­sız Yar­gıç­lar ve Sav­cı­lar Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 22 üye­si bu­lu­nu­yor. 22 üye­li Ku­ru­l’­un 15 üye­si yar­gı ta­ra­fın­dan be­lir­le­ni­yor. 13 üye ha­kim ve sav­cı­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. Yar­gı­tay Baş­ka­nı ve Yar­gı­tay Baş­sav­cı­sı­’nın do­ğal üye ol­du­ğu Ku­ru­l’­da, 1 üye Da­nış­tay ta­ra­fın­dan, 2’şer üye Cum­hur­baş­ka­nı ve Ya­sa­ma Mec­li­si Baş­ka­nı ta­ra­fın­dan, 1 üye ise avu­kat­lar ara­sın­dan se­çi­li­yor.

İS­PAN­YA: 21 üye­li Yar­gı Er­ki Ge­nel Ku­ru­lu­’nun 13 üye­si yar­gıç­lar ara­sın­dan se­çi­li­yor. 12 üye yar­gı ta­ra­fın­dan aday gös­te­ri­len üç ka­tı ka­dar isim ara­sın­dan ya­sa­ma ta­ra­fın­dan öne­ri­lip kral ta­ra­fın­dan ata­nı­yor. 8 üye avu­kat ve di­ğer hu­kuk­çu­lar ara­sın­dan ya­sa­ma ta­ra­fın­dan öne­ri­lip Kral ta­ra­fın­dan ata­nı­yor. 1 Yük­sek Mah­ke­me Baş­ka­nı ise Yar­gı Er­ki Ge­nel Ku­ru­lu­’nun ilk top­lan­tı­sın­da kurul ta­ra­fın­dan öne­ri­lip yi­ne Kral ta­ra­fın­dan ata­nı­yor.

İTAL­YA: 27 üye­li Yar­gıç­lar ve Sav­cı­lar Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 18 üye­si ha­kim ve sav­cı­lar­dan olu­şu­yor. 16 üye yar­gıç ve sav­cı­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. 6 üye avu­kat ve üni­ver­si­te pro­fe­sör­le­ri ara­sın­dan ya­sa­ma or­ga­nın­ca ata­nı­yor. Cum­hur­baş­ka­nı, Yar­gı­tay Baş­ka­nı ve Yar­gı­tay Baş­sav­cı­sı do­ğal üye ola­rak yer alı­yor.

MA­CA­RİS­TAN: Ulu­sal Yar­gı Ku­ru­lu­’nun 15 üye­si bu­lu­nu­yor. 9 üye yar­gıç­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, 2 üye (hu­kuk­çu mil­let­ve­kil­le­ri ara­sın­dan) ise ya­sa­ma or­ga­nı ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. Ada­let Ba­ka­nı, Yük­sek Mah­ke­me Baş­ka­nı, Ül­ke Baş­sav­cı­sı ile Ulu­sal Ba­ro Baş­ka­nı do­ğal üye ola­rak bu­lu­nu­yor. 15 üye­nin 11’i yar­gı ta­ra­fın­dan be­lir­le­ni­yor.

PO­LON­YA: Ulu­sal Ya­rgı Ku­ru­lu­’nun 25 üye­si var. 15 üye yar­gıç­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, cum­hur­baş­ka­nın­ca ata­nan bir üye, ya­sa­ma or­ga­nı alt ka­na­dın­ca se­çi­len 4 mil­let­ve­ki­li, iki se­na­tör Se­na­to ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. Ada­let Ba­ka­nı, Yük­sek Mah­ke­me Baş­ka­nı, Yük­sek İda­re Mah­ke­me­si Baş­ka­nı do­ğal üye ola­rak yer alı­yor. Ku­ru­l’­un 17 üye­si yar­gıç­lar­dan olu­şu­yor.

POR­TE­KİZ: Yargıçlar Yüksek Kurulu’nun 7 üyesi yargıçlar arasından yargı üyeleri tarafından seçiliyor. Cumhurbaşkanı 2 üye, yasama organı ise 7 üye atıyor. Yüksek Adalet Mahkemesi Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. 17 üyenin 8’i yargı tarafından belirleniyor.

RO­MAN­YA: Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 19 üyesi bulunuyor. 14 üyesi yargıç ve savcılar arasından seçilip Senato tarafından onaylanıyor. Hukuk alanında uzman 2 kişi yasama tarafından seçiliyor. Adalet Bakanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Başkanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Genel Savcısı doğal üye olarak bulunuyor. Kurul’un 16 üyesi yargı organlarınca belirleniyor.

SLO­VAK­YA: Cumhuriyet Yargı Kurulu’nun 18 üyesi bulunuyor. 8 üyesi yargıçlar arasından yargı organlarınca, 3 üye cumhurbaşkanınca, 3 üye hükümet, 3 üye ise yasama organınca seçiliyor. Yüksek Mahkeme Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. 18 üyenin 9’u yargı üyelerinden oluşuyor.

SLO­VEN­YA: Yargı Kurulu’nun 11 üyesi bulunuyor. 6 üye yargıçlar arasından yargı tarafından, 5 üye öğretim üyesi, avukat ve diğer hukukçular arasından cumhurbaşkanının önerisi üzerine yasama organınca seçiliyor. 11 üyenin 6’sı yargı tarafından belirleniyor.

Almanya, İngiltere, Avusturya, Çek Cumhuriyeti gibi 10 ülkede HSYK tipi kurul bulunmuyor. Bu ülkelerde, yargı mensuplarının özlük işlerinin yürütülmesinde genellikle danışsal nitelikli atama ve denetim kurulları görev yapıyor. Danimarka, Hollanda, İsveç, İzlanda ve Norveç gibi 8 ülkede ise mahkemeler örgütü/idaresi türü yapı bulunuyor.