Siyasetteki en yüksek zirve olan cumhurbaşkanlığına kimlerin seçilebileceği, seçilme koşulları Anayasa’da düzenleniyor. 1982 Anayasası 104. maddede, “Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir” tanımıyla ‘Devletin başı’ kabul edilen cumhurbaşkanlığına seçilmek için aranan koşullar sayılıyor: Türk vatandaşı olmak, 40 yaşını doldurmuş ve yüksekokul mezunu olmak aranan temel şartlar. Yüksekokul şartı Celal Bayar yüzünden konuldu, aynı kişinin iki kez cumhurbaşkanlığı yapması ise Demirel’in döneminde tartışıldı. CUMHURBAŞKANI SEÇİLME ŞARTLARI 1- Türk vatandaşı olmak 2- 40 yaşını doldurmuş olmak 3- Yüksek öğrenim şartı: 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu böyle bir öğrenim şartı aramıyordu. Bu şart ilk kez 1961 Anayasası tarafından konuldu. YÜKSEKOKUL ŞARTI CELAL BAYAR YÜZÜNDEN KONULDU Bu şartın konulmasındaki asıl neden, 1950-60 döneminde Cumhurbaşkanlığı yapan ve yüksek öğrenim görmemiş olan Celal Bayar’a duyulan tepkidir. Temsilciler Meclisi görüşmelerinde, yüksek öğretim şartının konulması yolunda önergeyi veren Ahmet Karamüftüoğlu, “Devletin reisi nasıl olur da tahsilsiz olabilir? Bunun acısını az mı çektik? Türk devletini temsil edecek adamda tahsil ve kültür seviyesinin aranması en masum ve haklı bir tekliftir” diyerek önergesini savunmuştu. Milletvekili olmak veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak: Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayan ama milletvekili seçilme yeterliliğine sahip birinin Cumhurbaşkanlığına aday gösterilebilmesi, “Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür”. ADAY OLMAK SEÇİME KATILABİLMEK İÇİN YETERLİ Mİ? Cumhurbaşkanlığına aday olduğunu açıklayan gazeteci Metin Uca’nın Anayasa’daki şart gereği Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkün. Uca yaptığı açıklamada bunu ifade ederek, 110 milletvekili konusunda umutlu olduğunu söyledi. Uca, ‘Meclis’te liberal milletvekillerinden olumlu tepkiler aldığını’ dile getirerek, “110 milletvekili konusunda umutluyum. İktidar partisi dahil, görüştüğüm kişiler var” demişti. 5- Daha önce cumhurbaşkanlığı yapmamış olmak: Anayasanın 101. maddesine göre, “bir kimse, iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez”. Türk siyasetinde Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde kimin cumuhurbaşkanı olacağı konusunda sorun yaşandığında, bu kuralın değiştirilmesi gündeme geliyor. Ancak bu girişimler şimdiye kadar başarısızlıkla sonuçlandı. DEMİREL İÇİN 5+5 FORMÜLÜ DENENDİ Son olarak Süleyman Demirel’in cumhurbaşkanlığının sonuna gelindiğinde Başbakan Ecevit, Demirel’in görev süresinin ‘istikrar’ için bir dönem daha uzatılması gerektiğini söyleyerek, anayasada ‘iki kelimelik’ değişiklik yapılmasının yeterli olacağını savunmuştu. DYP lideri Çiller; Ecevit, Bahçeli, Yılmaz ve Kutan’la görüşerek beşer yıllığına aynı kişinin iki kez cumhurbaşkanı seçilebilmesine olanak tanıyan bir öneri götürmüştü. Ancak 5+5 formülü yaşama geçirilemedi. 5 Nisan 2000’de yapılan tarihi oturumda Demirel’in kaderini belirleyen 101. maddde reddedildi. Görev süresi uzatılmazsa ekonominin olumsuz etkileneceğine ilişkin görüşler ileri sürülmüş olsa da Demirel’in görev süresinin uzatılmaması piyasalarda olumlu algılandı. Borsa 1053 puan artışla 17 bin puan sınırına dayanmıştı. NTV