Türkiye'yi 3 milyar doların üzerinde zarara uğratan Yap-İşlet Devret (YİD) ve Yap-İşlet (Yİ) modeliyle yapılan doğalgaz çevrim santralleri, elektriğe zam yapılmadığı için bu kez de elektrik üretmeyerek devleti tehdit etmeye başladı. Doğalgaz fiyatlarındaki artış nedeniyle kar oranı düşen özel sektör, karını artırmak için elektriğe zam istiyor. Zam yapılması için zaman zaman santraller elektrik üretmiyor ve kesintiler yaşanıyor. Enerji Bakanlığı yetkilileri, otoprodüktörlerin haber vermeden şalter indirmesi nedeniyle sistemde güç kayması olduğunu öne sürerek, özel sektörü sorumlu tutuyor. Geçen Cumartesi gecesi yaşanan elektrik kesintilerinin nedenleri bir bir ortaya çıkmaya başladı. Son 3 yılda elektriğe zam yapılmazken, doğalgaza gelen yüzde 50'den fazla artışı bahane eden şirketler, fiyatları ucuz bularak üretim yapmaz oldular. YİD ve Yİ yöntemiyle yapılan doğalgaz çevrim santrallerinin Türkiye'yi 2003 yılına kadar 2.3 milyar dolar zarara uğrattığı Sayıştay raporunda yer almıştı. Sayıştay raporunda bu santrallerin sözleşmelerindeki elektrik satış fiyatlarının yüksek olduğu tespiti de yer almıştı. GÜLER DOĞRULADI Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler de, şirketlerin elektriğe zam yapılmasını istediklerini doğruladı. Bakan Güler şunları söyledi: "Elektriğe zam yapılması isteniyor. Biz 3.5 yıl zam yapmadık. Elektriğe zam yapmamakla Hazine'ye yük olmuyoruz. Biz görevi 3 katrilyon borçla aldık ve hazineye yük olmadan yatırım yapıyoruz. Doğalgazda dışarıya yüzde 65 bağımlıyız ama elektrikte yüzde 44 civarında gidiyoruz. Elektrik kesintisinde otoprodüktörlerin (özel sektör) etkisi var ama fiyat mekanizmasının ortaya koyduğu gerçekler de var. Saat 22.00'den sonra ucuz tarife başlıyor. Otoprodüktörler, ucuz tarifeden satmamak için sistemden elektrik alıyorlar. Bunun sonucunda aşırı yükleme oldu." TEHDİT GİBİ AÇIKLAMA Bu arada BOSEN Enerji Elektrik Üretimi Otoprodüktör Grubu A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Mahmut Yılmaz'dan tehdit gibi açıklama geldi. Yılmaz, Ege ve Marmara bölgelerinin bir kısmına elektrik verilememesinden sorumlu tutulan otoprodüktör şirketlerin şalter indirmesinin sürpriz olmadığını belirterek, "Her doğalgaz zammının ardından, Enerji Bakanlığı'nı defalarca uyardık. Zararına kimse üretim yap-maz" dedi. Yılmaz, elektrik enerjisinin yüzde 17-18'ini otoprodüktör şirketlerin karşıladığına dikkat çekerek, bu santrallerin mevcut kapasitelerinin yüzde 10-15'inin devreden çıkmasının bile yaşanan sıkıntının doğmasına yettiğini belirtti. Türkiye'de toplam 6 milyar dolarlık otoprodüktör yatırımı bulunduğunu, ancak bunlara gerekli ilginin gösterilmediğini iddia eden Yılmaz, elektriğe zam yapmadığı için Bakan Güler'i suçladı. İzinsiz devreden çıkan şirkete para cezası Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Müsteşarı Sami Demirbilek, elektrik kesintisi durumlarında izinsiz devreden çıkan özel sektör kuruluşlarına ceza verilmesini sağlayacak bir yasal düzenleme hazırlamayı tasarladıklarını açıkladı. Demirbilek, haftasonu yaşanan elektrik kesintisi sorununun ardından, sistem operatörünün talimatına uymayan şirketlere para cezası da dahil olmak üzere yaptırım uygulanmasını öngören bir düzenleme düşündüklerini bildirdi. Bakanlığın 8 bin 500 megawat kurulu gücü bulunmasına karşın, bir hattaki arıza nedeniyle sorun yaşadıkları nı ifade eden Demirbilek, sözlü talimat vermelerine karşın Oymapınar Barajı Hidroelektrik Santrali elektrik vermediği için 4 bin 600 megawatlık talebi karşılayamadıklarını vurguladı. Elektrik piyasasında isteyenin istediği gibi davranamayacağını söyleyen Demirbilek, "Oymapınar talimatımızı dinleseydi kesinti yaşanmayacaktı" dedi. Oymapınar Barajı Hidroelektrik Santrali'nin işletme hakkı, Seydişehir Alüminyum'un özelleştirme ihalesini kazanan CE-KA İnşaat'a, alüminyum tesisleri ile birlikte devredilmişti. İŞTE KRİZ YARATAN FİYATLAR Halen Türkiye'nin elektrik ihtiyacının yüzde 44'lük bölümü doğalgaz çevrim santrallerinden üretiliyor. YİD ve Yİ modeliyle yapılan dağalgaz çevrim santrallerinin ürettiği elektriği Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) alıyor. 2002-2004 arasında üretime geçen santrallerde üretilen elektriğin fiyatı 2 centten başlayıp 1 cente kadar düşüyor ve ortalama fiyatı 1.5 cent. 2006 yılı ortalamasına göre doğalgaz çevrim santrallerinde üretilen elektrik enerjisi yakıt hariç 1.9 cent, BOTAŞ'a yapılan doğalgaz ödemesi dahil 7.3 cent. Elektrik satışında ucuz tarifelerin olduğu saatlerde santraller TETAŞ'a elektrik satmak istemiyorlar. Bunun yanında bir başka risk ise Danıştay tarafından ihalesinin yürütmesi durdurulan Yİ modeliyle yapılan üç doğalgaz çevrim santralinin 20 gün sonra kapanacak olması. Sözleşmeleri uzatılmazsa bu santrallerin kapanmasıyla Türkiye'nin elektrik ihtiyacının yüzde 12.5'ini karşılayan Ankara, İzmir ve Adapazarı doğalgaz çevrim santralleri kapanacak. Enerji Bakanlığı'ndan milletvekillerine gönderilen bilgi notunda bu santrallerin kapanmasının günde 4 saate varan elektrik kesintisine neden olacağı kaydedildi. EMO: Elektrik piyasa inisiyatifine bırakılamaz Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), 13 ilde yaşanan elektrik kesintisinin, elektriğin piyasanın inisiyatifine bırakılmayacak kadar önemli olduğunu bir kez daha kanıtladığını bildirdi. EMO'dan yapılan yazılı açıklamada, böyle bir kesintinin, elektrik üretiminde payı yüzde 25'leri aşacak düzeye yükseltilen Yap-İşlet santrallerine yönelik yargı kararını uygulamamak için hazırlanan yasa tasarısının Meclis'ten geçirildiği güne rastlamış olmasının oldukça dikkat çekici olduğu belirtildi. Elektrik kesintisi tehdidiyle kamuoyununun hukuksuzluağa razı olmasının istendiği öne sürülen açıklamada, ülkenin enerji politikasını yönetenlerin, ne Rusya-Ukrayna doğalgaz krizinden ne de elektriğin tamamen piyasaya bırakılması durumunda ortaya çıkan krizlerden ders almadığı savunuldu. 'Kesintiye hazır olun' tehdidi Elektrik Üreticileri Derneği (EÜD) Başkanı Önder Karaduman, maliyetleri çok yüksek olduğu için üretimi bırakacaklarını belirterek, "Bursa'dan kaynaklanan kesinti basit bir trafo arızası sorunu değildi. Herkes elektrik kesintilerine hazır olsun" dedi. Karaduman, "Biz fazla elektrik ürettiğimiz zaman devlet bizden 30 kuruşa alıyor. Bakan bunu neden söylemiyor" dedi. Doğalgazdan elektrik ürettiklerini belirten Karaduman, doğalgaz alım maliyetinin 80-85 YKr olduğunu, bunun üzerine devlete ödenen iletim, dağıtım payı gibi maliyetlerin eklendiğini söyledi. Elektrikte jeotermal dönemi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, doğalgaz çevrim santrallerinin fiyat düşüklüğünü bahane ederek elektrik üretiminden çekilme ihtimaline karşı, jeotermal kaynakları elektrik üretiminde kullanmak için çalışmaları hızlandırdı. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü'nün (MTA) tespitlerine göre Türkiye'de elektrik üretimine uygun potansiyele sahip 13 jeotermal saha bulunuyor. Bu sahaların üretime alınması durumunda 520 MW elektrik sağlanabilecek. Bu miktar, inşa edilecek nükleer santrallerin üreteceği toplam elektriğin 10'da birine tekabül ederken, doğalgaz çevrim santrallerinin birinden elde edilen elektrikten daha fazla. Yenişafak