Şirketlere milyonluk vergi cezaları kesilmesi, makul şüpheyle mal varlığına el koyma yasası gibi hukuksuzlukların ekonomiye faturası ağır oldu. Teşvikli yatırım tutarı geçen yıl yüzde 36 azalarak 96 milyar liradan 61 milyara düştü. 191 bin 845 kişiye sağlanacak istihdam 143 bin 763’e geriledi. En büyük darbeyi yüzde 45’lik düşüşle Doğu’daki yatırımlar gördü.

İSTİHDAM YÜZDE 25 AZALDI

17-25 Aralık yolsuzluk soruşturmalarının ardından hükümetin şirketlere yönelik baskısı ve çıkardığı tartışmalı yasalar, en büyük darbeyi ekonomiye vurdu. Ekonomi Bakanlığı verilerine göre fabrika yatırımları için alınan teşvik belgesi sayısı ve yatırım tutarında geçen yıl rekor düşüş yaşandı. Teşvikli yatırım tutarı 2013’e göre yüzde 36 azalarak 96 milyar liradan 61 milyara geriledi. Yatırımlar kapsamında öngörülen istihdam sayısı da yüzde 25 azalarak 191 bin 845 kişiden 143 bin 763 kişiye indi. Bölgeler bazıyla en yüksek düşüşü, 2012’de yürürlüğe giren yeni teşvik sisteminin ‘yıldızı’ olacağı öne sürülen Diyarbakır, Hakkari, Şırnak gibi 15 doğu ilini kapsayan 6. Bölge yaşadı. Bu bölge için alınan yatırım teşvik belgelerinin miktarı yüzde 44,5 azalarak 7,6 milyar liradan 4,2 milyara geriledi. Madencilik yatırımlarında yüzde 74, enerjide yüzde 69, imalatta yüzde 32 düşüş gözlendi. CHP’nin işadamı kökenli milletvekili Umut Oran, demokrasi ve hukuk devletinden uzaklaşma, hukuk güvenliğinin kalmaması, dış politika ve yönetimdeki keyfiliğin güven ve istikrarı yok ettiğini; yerli ve yabancı yatırımcının önünü göremez, yatırım yapamaz hale geldiğini söyledi. Oran, Saray ve hükümet şeklindeki iki başlı yönetimin Türkiye’nin önünü tıkadığını ifade etti.

ÖNGÖRÜLEN YATIRIM SAYISI 35,7 DÜŞTÜ

CHP İstanbul Milletvekili Umut Oran, yatırım teşvikleriyle ilgili 2014 yılı rakamlarını açıkladı. Buna göre; 2013’te alınan 4 bin 927 yatırım teşvik belgesine karşın, bu sayı 2014’te 4 bin 62’de kaldı. Geçen yıl teşvik belgesine bağlanan yatırım sayısı 2013’e göre yüzde 17,6, öngörülen toplam yatırım tutarı yüzde 35,7 düşüş gösterdi. Bu yatırımlarla oluşacak istihdam yüzde 25,1 azaldı. Belgelerdeki yatırım tutarı 96,1 milyar liradan 61,8 milyara, öngörülen istihdam da 191 bin 845 kişiden 143 bin 763 kişiye geriledi. Geçen yıl Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) bazında yüzde 8,17 olarak gerçekleşen yıllık enflasyonla indirgendiğinde, yatırım tutarındaki reel düşüş yüzde 45,6 oldu.

MADENCİLİK YATIRIMLARI 78,3 DÜŞTÜ

2014’te teşvik belgesine bağlanan yatırımlar, hizmetler dışında tüm ana sektörlerde geriledi. Madencilik sektörüne yönelik yatırım tutarı reel bazda yüzde 78,3’lük bir düşüşle 7,8 milyar liradan 2 milyar liranın altına düştü. Enerji yatırımları da reel bazda yüzde 73,7’lik rekor düşüşle 33,2 milyar liradan 10,3 milyar liraya indi. Üretimi, istihdamı ve ihracatıyla ekonominin belkemiği olan imalat sanayiine yönelik yatırımlar yüzde 43,2’lik bir reel düşüşle 34,5 milyar liradan 23,2 milyara indi. Tarım yatırımları reel olarak yüzde 38,6 azalarak, 875 milyon liradan 634 milyona geriledi. Hizmetler sektörüne yönelik yatırım tutarı ise sağlık ve belediye yatırımlarının etkisiyle reel bazda yüzde 10,4 artarak 19,7 milyar liradan 25,7 milyara yükseldi.

ORMANCILIK DA SIFIRLADI

Alt sektörlere göre ise oransal bazda en hızlı düşüş ormancılıkta yaşandı. Zaten çok düşük düzeydeki ormancılık yatırımcıları geçen yıl yüzde 100 azalarak sıfıra indi. Yatırım tutarı reel olarak seramikte yüzde 89,2, su ürünlerinde yüzde 86,5, istihraç ve işlemede yüzde 78,3, kağıtta yüzde 67,3, demir dışı metallerde yüzde 66,7, elektronikte yüzde 65,3 geriledi. İmalatta lokomotif alt sektör olan taşıt araçlarında yatırımlar reel bazda yüzde 56,7 azalarak 6,1 milyar liradan 3,2 milyar liraya geriledi. Deri ve köseleyle mesleki ve optik cihazlarda reel bazda yüzde 46 düşüş yaşanırken, en fazla ihracat gerçekleştirilen sektörlerden tekstilde de yatırımlar yüzde 45,2’lik reel düşüşle 6,7 milyar liradan 4,3 milyar liraya geriledi. 2014’te yatırımlar bitkisel üretimde yüzde 44,4, madeni eşyada yüzde 42,4, demir çelikte yüzde 40,5, pişmiş kil ve çimento ürünlerinde yüzde 35,8, hayvancılıkta yüzde 34,2, lastik-plastikte yüzde 31,1, gıdada yüzde 29,3, orman ürünlerinde yüzde 23,3, çimentoda yüzde 23,2, elektrikli makinelerde yüzde 19,5, ulaştırmada yüzde 18,3 reel düşüş gösterdi. Eğitim yatırımlarında yüzde 9,6, en fazla yatırım çeken sektörlerden turizmde yüzde 8 reel düşüş yaşandı.

Geçen yıl en fazla artış reel yüzde 98,4 oranıyla sağlıkta gözlendi. 2013’te 2,9 milyar lira olan sağlık yatırımları, 2014’te 6,8 milyara çıktı. Cam yüzde 37,3, altyapı ve belediye hizmetleri yüzde 28,6, ticaret ve depolama yüzde 28,3 oranıyla geçen yıl en fazla reel yatırım artışı kaydeden sektörler oldu.

DOĞU İLLERİNDE YATIRIMLAR KESİLDİ

Ekonomik olarak geri kaldığı için büyük teşviklerin öngörüldüğü Güneydoğu’daki 6. Bölge kapsamında yer alan illerde yatırım teşvikleri azaldı. Hükümetin 2012’de büyük iddialarla uygulamaya koyduğu yeni teşvik sisteminin ‘yıldızı’ olacağı öne sürülen Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van’ı kapsayan 6. Bölge’ye yönelik yatırım sayısı yüzde 27,4 azalışla 635’ten 461’e, yatırım tutarı yüzde 44,5 azalarak 7,6 milyar liradan 4,2 milyara, öngörülen istihdam da yüzde 41 azalışla 34 bin 718’den 20 bin 499’a geriledi. Enflasyonla indirgendiğinde 6. Bölge’nin yatırım tutarındaki reel düşüş yüzde 53,1 oldu. Bu bölgenin toplam yatırımlarda 2013’te yüzde 7,9 olan payı, 2014’te yüzde 6,9’a kadar geriledi. Yatırımda en hızlı reel düşüş yüzde 56,3’le Afyon, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Düzce, Elazığ, Erzincan, Hatay, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Malatya, Nevşehir, Rize ve Sivas’ı kapsayan 4. Bölge’de yaşandı.

Teşvik belgesine bağlanan yatırımlar reel olarak; Adana, Aydın, Bolu, Çanakkale, Denizli, Edirne, Isparta, Kayseri, Kırklareli, Konya, Sakarya, Tekirdağ ve Yalova’dan oluşan orta derecede gelişmiş illeri kapsayan 2. Bölge’de yüzde 49,1, Adıyaman, Aksaray, Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde, Ordu, Osmaniye, Sinop, Tokat, Tunceli ve Yozgat’ın yer aldığı 5. Bölge’de yüzde 33,4, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Gaziantep, Karabük, Karaman, Manisa, Mersin, Samsun, Trabzon, Uşak, Zonguldak illerini kapsayan 3. Bölge’de yüzde 26,9 geriledi. Teşvike bağlanan yatırım tutarı Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli ve Muğla’dan oluşan en gelişmiş 8 ili kapsayan 1. Bölge’de ise yüzde 26,8’le görece en düşük reel düşüşü kaydetti. En gelişmiş illerin yatırımlardaki payı yüzde 31’den yüzde 42’ye çıktı.

ZAMAN