Ge­nel se­çim­ler yak­la­şır­ken, AKP ik­ti­da­rı dö­ne­min­de sür­dü­rü­len eko­no­mik prog­ram­lar mer­cek al­tı­na alın­ma­ya baş­lan­dı.

Bu ko­nu­da ça­lı­şan uz­man­lar­dan olan Bir­leş­miş Mil­let­ler (BM) Kal­kın­ma Prog­ra­mı Tür­ki­ye es­ki Mü­dü­rü ve kal­kın­ma eko­no­mis­ti Bar­tu So­ral, “AKP dö­ne­min­de Tür­ki­ye­’de bü­yü­me ko­nu­sun­da La­le Dev­ri ya­şan­dı ama işin özün­de eko­no­mi iç­ten içe çök­tü­” de­di.

So­ral, so­ru­la­rı­mı­zı ce­vap­lan­dı­rır­ken, ka­ram­sar bir tab­lo çiz­di ve “Tür­ki­ye, kri­ze doğ­ru gi­di­yor. Çün­kü, ge­liş­mek­te olan ül­ke­ler ara­sın­da en kı­rıl­gan ül­ke ko­nu­mu­nu sür­dü­rü­yo­r” de­ğer­len­dir­me­sin­de bu­lun­du.So­ral, se­çim­ler­den ön­ce baş­ta AKP, si­ya­si par­ti­le­ri uyar­mak için, “Tü­ne­lin So­nu Kriz, Ye­ni­den Kal­kın­ma Za­ma­nı­” baş­lık­lı bir ki­tap da yaz­dı. Ki­ta­bın­da Cum­hu­ri­yet­le baş­la­yan eko­no­mik prog­ram­la­rı ve 1980 son­ra­sı iz­le­nen li­be­ral po­li­ti­ka­la­rı iyi ve kö­tü yan­la­rıy­la özet­le­dik­ten son­ra AKP ik­ti­da­rı­nın uy­gu­la­dı­ğı po­li­ti­ka­la­rı ele alan So­ral, Dün­ya Ban­ka­sı, IMF ve ABD Mer­kez Ban­ka­sı (FED) gi­bi ulus­la­ra­ra­sı ku­ru­luş­la­rın çe­şit­li araş­tır­ma ve ra­por­lar­ından ya­rar­lan­dı ve bun­la­rın ışı­ğın­da so­nuç­la­ra var­dı.

“Tür­ki­ye­’yi de­vam­lı kriz or­ta­mın­da tu­tan se­bep 1980 yı­lı ile baş­la­yan kü­re­sel eko­no­mi­ye ek­lem­len­me sü­re­ci­nin plan­sız, he­def­siz, de­ne­tim­siz ve ku­ral­sız yö­ne­til­me­siy­di­” di­yen So­ral, AKP ik­ti­da­rı­nın her alan­da borç­lan­ma ve it­ha­la­tı öne al­dı­ğı sü­reç­te, 2003 ile 2007 yıl­la­rı ara­sın­da­ki fi­nan­sal kon­jonk­tür­den ya­rar­lan­dı­ğı­nı be­lir­tir­ken şöy­le ko­nuş­tu:

"Bu dö­nem­de sı­nır öte­si ser­ma­ye akım­la­rı­nın dün­ya­da bu­gü­ne ka­dar gö­rül­me­miş bi­çim­de art­ma­sıy­la Tür­ki­ye­’de bü­yü­me ko­nu­sun­da La­le Dev­ri ya­şan­dı. Oy­sa özün­de her ge­çen gün eko­no­mi iç­ten içe çö­kü­yor­du.”

2000’li yıl­la­ra ka­dar ek­sik­le­riy­le be­ra­ber sü­ren üre­ti­min ye­ri­ni it­ha­la­ta bı­rak­tı­ğı­nı, it­ha­lat art­tık­ça da dış borç­lan­ma­nın yük­sel­di­ği­ne dik­kat çe­ken So­ral, şun­la­rı söy­le­di: “AKP ik­ti­da­rı­na ka­dar 129 mil­yar do­lar olan dış borç sto­ku, 12 yıl için­de 402 mil­yar do­la­ra çık­tı. AKP ik­ti­da­rın­da Türk eko­no­mi­si de­yin­ce akıl­da ka­lan üç te­mel öğe, borç­lan­ma, dış ti­ca­ret açı­ğı ve ca­ri açık ola­cak. El­bet­te bu üç öğe­nin or­ta­ya

Hane halkı kullanılabilir gelir içinde toplam borcun payı 2002’de yüzde 3.4’ken 2013’te  55.2’ye yükseldi. Yani 2002’de 100 liranın 3.4 lirasını  borçluyken, bugün 100 liralık gelirinin 55.2 lirası kadar borçlu.

Özel sektörün dış borcu ise daha hızlı yükseldi. 2002 sonunda 43 milyar dolar olan reel sektör dış borç stoku, 2013 sonunda 268 milyar dolara ulaştı. Böylece 11 yıl içinde özel sektörün dış borcu 6 misli artmış oldu.

Ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin de ge­liş­miş ül­ke­le­rin de risk­le­ri yük­sel­di ama ye­ni kü­re­sel kri­zin bu de­fa ge­liş­mek­te olan ül­ke kay­nak­lı ola­ca­ğı­nı FED, IMF ve Dün­ya Ban­ka­sı ra­por­la­rın­da­ki ve­ri­ler gös­te­ri­yor. 2014 ve­ri­le­rin­de bu ül­ke­ler için­de en risk­li ola­nı ise Tür­ki­ye gö­rü­nü­yor.

2003-2013 dö­ne­min­de re­el bü­yü­me Tür­ki­ye­’de or­ta­la­ma yüz­de 4.98 ol­du. Bu oran di­ğer ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin ve Tür­ki­ye­’nin geç­miş dö­nem bü­yü­me­le­ri­nin al­tın­da­dır. Ay­nı dö­nem­de di­ğer ge­liş­mek­te olan ül­ke­ler­de re­el bü­yü­me ora­nı or­ta­la­ma yüz­de 6.44 ol­muş­tur.

2002’den 2013’e ka­dar ha­ne hal­kı bor­cu yüz­de 5 bin 600 art­mış­tır. 2002 so­nun­da 6.7 mil­yar li­ra olan ha­ne hal­kı bor­cu, 2013 so­nun­da 372.4 mil­yar li­ra­ya çık­mış­tır. Ya­ni, baş­ka bir de­yiş­le ha­ne hal­kı­nın bor­cu 2002’den 2013’e ka­dar 56 mis­li yük­sel­miş­tir.

Eko­no­mi­nin son 10 yıl­lık öze­ti; her alan­da borç­lan­ma, it­ha­lat ve ca­ri açık­tır. Sa­na­yi üre­ti­mi ge­ri­le­miş, in­şa­at ve fi­nans sek­tö­rü yük­sel­miş­tir. Mev­cut du­rum, kri­ze gir­me­den ön­ce­ki Yu­na­nis­tan ve İs­pan­ya­’nın eko­no­mik du­ru­mu ile ben­zer­lik­ler gös­ter­mek­te­dir.

İk­ti­dar bü­yü­me ra­kam­la­rın­da hal­kı ya­nıl­tı­yor. “10 yıl­da 3 kat bü­yü­dü­k” sö­zü için­de enf­las­yo­nu da ba­rın­dı­ran al­dat­ma­ca­lı bir he­sap­tır. 2003- 2013 ara­sın­da bü­yü­me ora­nı 3 kat de­ğil, top­lam sa­de­ce 0.60’tır.

2008’den bu ya­na alı­nan her 1 do­lar dış borç sa­de­ce 0.45 do­lar­lık bü­yü­me or­ta­ya çı­kar­dı. Yi­ne ay­nı yı­lın so­nun­da top­lam mil­li ge­lir (GSYİH) 742 mil­yar do­lar, dış borç ise 281 mil­yar do­lar­dı. 2014’ün ikin­ci çey­re­ğin­de GSYİH 797.5 mil­yar do­la­ra çı­kar­ken, dış borç da 402 mil­yar do­la­ra ulaş­tı. Son 6 yıl­da dış borç 121 mil­yar do­lar ar­tar­ken, mil­li ge­lir ise 55 mil­yar do­lar art­tı.

BUGÜN