Zaman gazetesinden İsmail Altunsoy'un analiz haberine göre, Enerji yönetiminin başında olan Enerji Bakanı Taner Yıldız, son günlerde ‘Uzun adam bedduası ve kaset yorumlarıyla’ gündeme geldi. Aslında Bakan Yıldız, Türkmenistan-İran-Türkiye-Avrupa doğalgaz boru hattı ve pahalı alınan doğalgazda sağlayacağı indirimlerle öne çıkmalıydı. Çünkü Türkiye, doğalgazı pahalı tüketiyor. Eleştirilere karşı enerji yönetimi, ‘Anlaşmalar daha önceden imzalandı. Bizim yapacağımız bir şey yok’ savunmasını yapıyor. Haklılar da. Ancak, benzer hataların devamı, bu savunmayı geçersiz kılıyor. İran-Türkiye Avrupa (ITE) doğalgaz boru hattı projesi buna örnek gösterilebilir. Projenin özü; İran, ürettiği doğalgazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşımak istiyor. Bunun için Türkiye’nin kapısını çaldı. Türkiye, İran’a şartlı izin verdi: ‘Türkmen doğalgazının Türkiye’ye gelmesine transit geçiş izni vereceksin.’ İran bu şartı kabul etti. Ancak İran, diplomatik bir hareketle başvurusuna ‘Türkmen doğalgazında İran milli şirketi OIIC yetkilidir ve sadece iç pazarda tüketeceksiniz’ maddesini ekledi. Bu ayrıntı enerji yönetimi tarafından ya görülemedi ya da görülmek istenmedi. Çünkü, İran başka bir ülke doğalgazı için Türkiye’ye satamazsın şartı koşuyor ve bakanlık (Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’-PİGM) yazıyı kabul ederek boru hattına onay veriyor. Ardından Turang Transit Taşımacılık AŞ proje için çalışmalara başlıyor.

Enerjide benzer bir hata Rusya’dan 1 Ocak 2014’ten itibaren geçerli olmak üzere alınan son doğalgaz indiriminde yaşanıyor. Rusya yumuşak bir geçişle özel şirketlere 1 yıllık indirim yaptı. Fakat, Enerji Bakanlığı’nın desteklediği bu indirim BOTAŞ’ın gündeme getireceği fiyat revizyonu konusunda işini zorlaştıracak nitelikte. Bu süreç de yanlış yönetildi ve Rusya’nın çok ince diplomatik manevrası fark edilemedi.

İran gazına izin verilmesi kadar, projeyi inşa edecek şirket de ilginç. Projeyi Turang Transit Taşımacılık AŞ yapacak. Sahibi Sıtkı Ayan’ın adı, son günlerde Başbakan Tayyip Erdoğan’ın internete düşen ses kayıtlarında geçiyor. Benzer şekilde Turang’ın ortağı SOM Petrol de İran gazıyla ilgili mutabakat anlaşmasını imzalayan şirket. Aslında Enerji Bakanlığı, İran boru hattını inşa edecek şirkete izin için ağır kurallar öngörüyor. Ayrıntıları, 23 Kasım 2010 tarihli Resmi Gazete’de görmek mümkün. Örnek vermekte fayda var: Mesela boru hattını inşa edecek şirket, projeyle ilgili finansman ve boru hattından taşınması öngörülen toplam doğalgazın temini için üretici ve taşıtıcı firmalarla yapılmış taşıma anlaşmalarını Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne (PİGM) ibraz etmesi gerekiyor. Bu çok önemli ve ağır bir madde. Buna karşın yatırımcının işini kolaylaştıracak şartlar da yok değil. Mesela, uluslararası projeler için en önemli enstrümanlardan birisi olan ‘geçiş ücreti’, İran boru hattı için sonradan belirlenmesi gibi ilginç bir ayrıntıyla ileri bir tarihe bırakılıyor. Burada merak edilen konu, kamulaştırma çalışmaları başlayan ve 11,5 milyar lira da yatırım teşviki alan projeyi inşa eden Turang Taşımacılık’ın, belirlenen kriterleri yerine getirip getirmediği. Yani finansman üretici-taşıtıcı anlaşmasını bakanlığa sundu mu? Aslında bu soruların cevabını Turang’ın vermesi en güzeli. Ancak şirket sorulara kapalı olduğundan Enerji Bakanlığı, Türkiye’nin 30 yıllık geleceğini ilgilendiren bu derece hayati ve uluslararası bir projeyle ilgili kamuoyunun endişelerini gidermeli ve kazanımları kamuoyuyla paylaşmalıdır. Bunu da, son zamanlarda mesaisini enerji dışı konulara ayıran Enerji Bakanı Taner Yıldız’ın yapması gerekiyor.

Aslında Enerji Bakanlığı’nın, Türkmenistan-İran-Türkiye doğalgaz boru hattı projeleriyle ilgili açıklaması, olayın bütün vahametini ortaya koyuyor. Bakanlığın Zaman’a gönderdiği açıklaması şöyle: “İran Ulusal Doğalgaz Şirketi (NIGC) tarafından tayin edilen İran kamu şirketi OİL İndustry İnvestment Company (OIIC) tarafından satın alınan Türkmen doğalgazının, birlikte kararlaştırılacak İran-Türkmenistan sınır noktasından yine birlikte kararlaştırılacak Türkiye-İran sınır noktasına, yalnızca Türkiye içinde kullanılmak amacıyla transit geçişine izin verildiğine ilişkin İran Petrol Bakanı Vekili J. Owji tarafından imzalanmış olan 2 Ocak 2012 tarihli yazı ve bu yazı ekinde Turang şirketinin ana ortağı SOM Petrol AŞ ile imzalamış bir mutabakat anlaşması 16 Ocak 2012 tarihinde PİGM’e sunulmuştur. NOT: Dolayısıyla ‘2 yıl içerisinde PİGM’e ibraz edecektir’ şartı yerine getirilmiştir.”

Türkiye, İran’ın ‘Türkmen doğalgazını sadece iç pazarda tüketebilirsiniz’ şartını niçin kabul etmiştir?

İran’ın Türkmen doğalgazının taşınmasında kendi milli şirketini (OIIC) yetkili kılması, Türkiye’ye hangi avantajlar sağlayacaktır?

İran-Türkiye-Avrupa boru hattını inşa edecek şirket, finansman ve boru hattından taşınması öngörülen doğalgaz temini üretici-taşıtıcı firma anlaşmalarını PİGM’ye ibraz etmiş midir?

Uluslararası boru hattı projelerinde en önemli unsur ‘geçiş ücreti’ konusudur. Niçin İran gazında ‘Geçiş ücreti şirket ile ileride müzakere edilecek’ şeklinde bir maddeyle muallakta bırakılmıştır?

Türkiye, kendi topraklarında boru hattı geçişine izin vermesine karşın, niçin İran’ın Türkmen doğalgazı için kendi milli şirketini yetkilendirmesi kabul edilmiştir?

Türkiye, İran-Avrupa doğalgaz boru hattına izin vermekle hangi kazanımları elde etmiştir?

Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan ÇED olumlu raporu alınmadan boru hattı inşaatı başlanamaz deniyor. Bu onay alınmış mıdır?