Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Şanghay İşbirliği Örgütü’ne (ŞİÖ) katılma niyetini açıklaması, Türkiye’nin ekseninin doğuya doğru kayacağı tartışmalarını başlattı. Avrupa Birliği’ne üyelik konusunda 40 yıldır bekleyen Ankara’nın, Rusya ve Çin’in öncülüğünde oluşturulan ŞİÖ üyeliğini mümkün görmesi, Moskova açısından sempatik bir talep olarak görülüyor. Rus uzmanlara göre Moskova, Belarus, Sri Lanka ile birlikte ‘diyalog ortağı’ olan Türkiye’nin ŞİÖ’ye tam üyeliği mümkün.

Beş yıl öncesinde Rusya ve Türkiye arasında vizelerin kaldırılmasının hayal bile edilemeyeceğini hatırlatan uzmanlar, Erdoğan’ın gelecekte ağırlığını artıracak ŞİÖ’ye üye olmak istediğini hatırlatıyor. Çin’in Uygur Türkleri nedeni ile Ankara’ya yeşil ışık yakmayabileceği, ancak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in istemesi durumunda Pekin’i ikna edeceği vurgulanıyor.

Rusya Dışişleri Bakanlığı Diploması Akademisi öğretim görevlisi Türkolog Aslanbek Mozloyev, geçen yıl Türkiye’de katıldığı bir toplantıda konuyu gündeme getirdiğini ve provokatif olarak sorduğu soruya Türk uzmanlardan olumlu karşılık alamadığını söyledi. AB’nin tek kültür algısı olduğunu, Türkiye’nin bu yüzden bekleme salonunda ya da alternatif statü ile belirli mesafede tutulmak istendiğini ifade eden Mozloyev, “Şanghay’a üye olan ülkelerin kültürel farklılıkları ortada. Çin, Slav ve Türki uygarlıklar var. Hindistan ve Pakistan farklı statü ile örgütte. İmkansız gibi görülse de, Türkiye’nin ŞİÖ üyeliği mümkün. Rusya’nın bunu sempatik bulacağını ve Ankara’ya hayır demeyeceğini düşünüyorum.” dedi.

İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan kurumların krize girdiğini, devletlerin egemenlik sınırlarını zorladığını kaydeden Rus akademisyen, “Tek başına ayakta kalmak da zor. ŞİÖ henüz AB’nin alternatifi değil. Ama yarına bakıldığında ŞİÖ’nün geleceği, AB’nin geleceğinden daha parlak. Erdoğan dar AB yerine daha ufuklu bir yapıya bakıyor. AB artık tek tip kültüre sahip bir devletler kulübüne dönüştü. Türkiye, AB’ye yabancı geliyor. Türkiye ŞİÖ üyeliği için acele etmemeli. Türkiye’nin en yüksek ağzından bu iradenin beyanı Rusya açısından çok olumlu. Biz artık ilişkilerin stratejik ortaklığa doğru ilerlediği inancındayız. Türkiye’nin üye olacağı yeni örgüt bölgesel sorunları çok daha etkin bir şekilde çözüme kavuşturabilecek ve Avrasya coğrafyasında bir istikrar unsuru olacak.” tespitinde bulundu.

Russia in Global Affairs dergisi Genel Yayın Yönetmeni Fyodr Lukyanov ise Türkiye’nin ŞİÖ üyeliğinin fiiliyatta mümkün olabileceğini, Rusya’nın yanı sıra Çin’in de örgüt içinde etkin olduğunu kaydediyor. Türkiye’nin bugün bağımsız dış politika yürüten ve dünya politikasında önemli rol oynayan devletlerden biri olduğunu belirten Lukyanov, “Rusya ve Çin'in yanı sıra Türkiye'nin ŞİÖ üyeliği o örgütteki dengeyi nasıl etkileyeceği de merak konusu. Doğu Türkistan konusu önemli. Çin bu Uygur Sincan bölgesine Türkiye'nin destek verdiğine inanıyor. Dolayısıyla Türkiye'nin ŞİÖ üyeliğine Çin, ‘Uygurlara yönelik destekten vazgeçmesi’ şartı koyabilir. Türkiye'nin buna yeşil ışık yakacağına inanmıyorum. Ancak yine de Türkiye NATO üyesi gibi ŞİÖ’ye üye olabilir. Öncelikle ŞİO bir askeri kurum değil.” değerlendirmesinde bulundu.

Diğer taraftan ABD ile müttefik olan Ankara’nın Washington’dan tamamen bağımsız bir yapı olan ŞİÖ’ye tam üye olmasının zorluğuna dikkat çekenler de var. Erdoğan’ın Putin’den talebini olumlu değerlendirdiğini belirten Rusya Siyasi araştırmalar enstitüsü başkanı ve eski milletvekili Sergey Markov, bazı gerçeklerin unutulmaması gerektiğini, ŞİÖ’ye tam üye olan ve ABD ile de müttefik olan bir ülke olmadığını hatırlatıyor. Markov açıklamasında, “ŞİÖ Amerikan yanlısı bir kuruluş değil ve Amerika ile uyumlu politikalar da geliştirilmiyor. Türkiye ise NATO üyesi ve ABD müttefiki. Türkiye'nin ŞİÖ'e tam üye olması için NATO ve ABD'den vazgeçmesi gerekiyor. Türkiye ise buna hazır değil. Çin, Türkiye'nin üyeliğini asla istemez. Üyelik girişimini bloke edecektir. Türkiye ŞİÖ'ye gözlemci statüsünde üye olabilir. ABD müttefiki Hindistan’ın gözlemci olarak ŞİÖ üyeliği buna örnek olabilir.” ifadelerini kullandı.

Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından 1996 yılında “Şanghay Beşlisi” olarak kurulan, 2001 yılında Özbekistan’ın da katılımıyla genişleyen ŞİÖ, dünya politikasında ağırlığını koymaya başlayan uluslararası bir ittifaka dönüştü. Savunma ve iktisadi alanlarda işbirliği mekanizmaları geliştirmeye çalışan örgütte Afganistan, Moğolistan, İran, Hindistan ve Pakistan “gözlemci” statüsü ile bulunuyor.

CİHAN