Kıbrıs müzakerelerinde görüşülen mülkiyet başlığında KKTC Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu'nun tazminatın, Kıbrıs Rum yönetimi lideri Dimitris Hristofyas'ın da toprak iadesinin öne çıkarılması yönünde çaba harcadığı belirtildi. Eroğlu ve Hristofyas'ın, müzakereler kapsamında 23 Hazirandaki görüşmede sundukları mülkiyetle ilgili belgeler Rum basınına sızdı. Politis gazetesi, tarafların müzakere masasına mülkiyete ilişkin düzenlemeler konusunda çok daha detaylı önerilerde bulunduklarını belirterek, liderlerin, ''baştaki tezlerinin arkasına saklanarak müzakere gruplarını uzlaşı yörüngesine oturtacak hareketi birbirlerinden bekledikleri'' değerlendirmesini yaptı. Gazete, ''Tarafların gösterdiği cesaretsizliği, önceki tezlerinde ısrar etmeleri ve zamanın daralmakta olması nedeniyle bir orta yol bulunması için BM Genel Sekreteri Kıbrıs Özel Danışmanı Aleksander Downer ile birlikte çalışan Amerikalı hukukçu Jeffery Bates gibi uluslararası uzmanların müdahalesinin neredeyse şart göründüğü'' yorumunu da yaptı. -EROĞLU'NUN ÖNERİLERİ- Mülkiyete ilişkin takas, tazminat ve iade önerisinde bulunan Eroğlu, bu seçeneklerin kullanımının belli kriterlere bağlı olacağını ve iadeye ilişkin bazı takvimlerin müzakere edileceğini belirtiyor. Gazete, Eroğlu'nun görüşmede sunduğu mülkiyete ilişkin belgeyi, başlıklara ayrılmış olarak şöyle aktardı: ''KURAL 1: Yerinden edilmiş mal sahipleri ve malların bugünkü kullanıcılarının, etkilenen mülkler konusundaki talepleriyle ilgili farklı tercihleri olacak. Bu tercihlerin kullanılması kriterlere bağlı olacak. KURAL 2: Tercihler; tazminat, takas ve iadedir. A.Tazminat: -Her yerinden edilmiş mal sahibi, mülklerden sorumlu idareye etkilenen bir malın tapusunu devretmesi karşılığında tazminat talebinde bulunabilir. -Malı takas veya iade edilmeyecek her yerinden edilmiş mal sahibi tazminat hakkına sahiptir. -Bir mal, önemli ölçüde inkişaf ettirildiyse, bugünkü kullanıcısı; bu malın inkişaf ettirilmesi öncesindeki değerini ödemek suretiyle mülkiyetinin kendisine devredilmesini isteyebilir. -Kurumlara ait malların tapuları, tazminat ödenmesi karşılığında mülklerden yetkili idareye devredilecek. -Kamu kurumları tarafından kullanılan veya askeri amaçlar için ihtiyaç duyulan mallar, içinde bulundukları oluşturucu devlet tarafından; tazminat ödeme karşılığında istimlak edilecek. -Bir malın her alıcısı veya mirasçısı söz konusu malın tapusunu almak için başvuruda bulunabilir. Yerinden edilmiş mal sahibinin tazminat hakkı vardır. -Mülk bugünkü kullanıcısı tarafından daimi ikametgah olarak kullanılıyorsa, yerinden edilmiş mal sahibinin tazminat hakkı vardır. -Yukarıdaki kategoriler dışındaki yerinden edilmiş bir mal sahibi, malının bugünkü kullanıcısının mal üzerinde hukuki çıkarları olması halinde; tazminat alabilir. -Tazminat; iki tarafça anlaşmaya varılması gereken özel planlanmış rayiç değer üzerinden hesaplanır. B.Takas: -Kendileri de başka malların sahibi olan bugünkü kullanıcılar, kaybettikleri malların tapularını vermeleri karşılığında, içerisinde ikamet etmekte oldukları malların tapularını alma hakkına sahiptir. C.İade: Yukarıdaki kategoriler dışındaki etkilenen mallar şu şartlar altında iadeye adaydır: -İki bölgelilik ilkesi uyarınca iade tavan sınırı belirlenir, -İade önceliği konutlara verilir. 1. Konutlar: etkilenen mal ile mal sahibinin yerinden edilme zamanı arasında bariz bir bağlantı varsa, iade edilir. Diğer durumlarda mal sahibi, konut inşa etmesi için alternatif arsa alma hakkına sahiptir. 2. Küçük İşletme Alanları: -Mal sahipleri, yerlerinden edilme zamanlarında işleyen bir küçük işletmeyi alma hakkına sahiptir, aksi durumda tazminat alırlar. -İade edilecek arazinin büyüklüğü işletmenin işlemesi için gerekli olduğu oranla sınırlıdır. 3.Arazi: -Yerinden edilmiş mal sahibi; bugünkü kullanıcının geçimi için zaruri değilse, önceki arazisinin bir kısmını alma hakkına sahiptir. -Aksi halde kendisine; muadil bir araziden alternatif bir parça verilir. KURAL 3: Mal sahibi mülkünü Kıbrıs sorununun hallinden önce satarsa, federal mevzuat uyarınca, satın alanı, çözümden sonra tazmin etmekle mükelleftir. KURAL 4: Bir malı terk edecek olan kullanıcılar tazminat veya muadil alternatif mülk alacaklar. KURAL 5: İadeye ilişkin bazı takvimler müzakere edilecek.'' -HRİSTOFYAS'IN ÖNERİSİ- Kıbrıs Rum yönetimi lideri Dimitiris Hristofyas'ın sunduğu belgenin içeriğini özetle, ''Federal Kıbrıs'ın üniter ve birleşik ekonomisi olacak. Mal piyasası, ekonominin ayrılmaz bir parçasıdır. Mülkiyetin düzenlenmesi konusunda 10 yıldan fazla geçiş dönemleri olmayacak'' ifadelerine yer veriliyor. Mülklerin 3 ana kategoriye ayrıldığı Hritofyas'ın belgesi şöyle: ''-Gerek daimi ikametgah, gerek ikinci ikametgah olan konutlar. -Verimli arazi veya bina, tarımsal arazi, fabrikalar, mal sahibinin ailesini geçindirecek kazancı sağladığı mallar. -Verimli olmayan arazi, nadasa bırakılan arazi, kullanılamaz arazi.'' Hristofyas'ın önerisine göre, ''Mülkiyetin çözümünün bütün yönleri eşit sayıda Kıbrıslı Türk, Rum ve yabancı üyeden oluşan Mülkiyet Komisyonu tarafından yönetilecek.'' Belgede, ''Göçmenler ve Diğer Mal Sahipleri'' başlığı altındaki şöyle deniliyor: ''-Göçmenlerin ister Kıbrıs Rum ister Kıbrıs Türk idaresi altında ata yurtlarına geri dönmeleri gelmiş geçmiş bütün BM Genel Sekreterlerinin ana kaygılarından biriydi. -Kıbrıs (Rum) hükümetinin denetimi altında olmayan bölgedeki bir Rum mal sahibi kayıtlı mal sahibi idi veya kayıtlı mal sahibi olma hakkına sahipti. Bu kategorideki Kıbrıslı Rum mal sahipleri, malları toprak düzenlemesi yapılacak bölgelerde bulunanlar ve Kıbrıs Türk denetimi altında kalacak bölgede bulunanlar olarak ayrılabilir. -Yerinden edilmiş mal sahiplerinin; uzlaşılacak bir takvim içerisinde geri dönüş hakkı vardır. İade mi, tazminat mı, yoksa takas mı istediklerini beyan edecekler. -''DÖNÜŞ ÇÖZÜMDEN SONRA''- Rumların 1974 öncesi eski yerlerine dönüşümün çözümden sonra olacağı belirtilen Hristofyas'ın belgesinde, şöyle deniliyor: ''1. Geri dönüş çözümden sonra .... yılda başlayacak ve .... yılda tamamlanacak. 2. Geri dönmeyi tercih eden kişilerin yurtları iade edilecek. Aile reisleri veya (yerinden edildikleri dönemdeki) eşleri 3-5 yıl içinde geri dönecek. Mirasçılar 5-10 yıl içerisinde geri dönecek. 3. Kıbrıs Türk idaresi altında geri dönecek olan bütün Kıbrıslı Rumlar; senatör seçimleriyle ilgili meseleler dışında, Kıbrıslı Türklerin sahip olduğu bütün medenî ve siyasi haklara sahip olacaklar.'' -''50 BİN TÜRKİYE KÖKENLİ KKTC VATANDAŞI KALACAK''- Rumların ''yerleşik'' dediği, 50 bin Türkiye kökenli KKTC vatandaşının çözünden sonra adada kalacağı ve geri kalanlarına, Türkiye'ye kesin dönüşlerinde para verileceği belirtilen Hristofyas'ın mülkiyet belgesi, şöyle devam ediyor: ''-Yerleşiklerin vatanlarına kesin dönüşlerinin uluslararası insani standartlara uygun olarak gerçekleşeceğinin güvence altına alınması için Kesin Dönüş Komisyonu kurulacak. -Her yerleşiğe, Türkiye;ye kesin dönüşünü müteakip .... tutarında para verilecek. -Vatandaşlık verilmesi oranı 4'e 1 olarak kalıyor. Yani Kıbrıs Rum oluşturucu devletinin vereceği her 4 vatandaşlığa karşılık Kıbrıs Türk devleti bir vatandaşlık verecek. -Bağımsız bir uluslararası organ tarafından Kıbrıs;ın tamamında bir nüfus sayımı yapılması gerekir.'' -''100 BİN RUM, VERİLECEK TOPRAKLARA DÖNMELİ''- Hristofyas'ın belgesine göre, mülkiyet düzenlemesi, 100 bin Rum'un, yapılacak toprak düzenlemelerinin ardından Kıbrıs Rum idaresi altına verilecek topraklara dönmesini öngörmesi gerekiyor. ''Hak sahibi'' 60 bin Kıbrıslı Rum ise Kıbrıs Türk idaresi altındaki bölgelere dönme hakkına sahip olacak. Hristofyas'ın belgesinde, kullanımdaki mülklerle ilgili de kategorilendirme yapılıyor.