'Osmanlı Belgelerinde Karabağ' ismini taşıyan tek ciltlik büyük boy eser, geçmişten bu yana Karabağ'ın statüsünü en ince ayrıntısına kadar ele alıyor. 700 sayfalık kitap, Azerbaycan'ın Karabağ'ın işgalden kurtarılmasıyla ilgili uluslararası arenada ortaya koyacağı mücadele için de veri niteliği taşıyor. Osmanlı arşivlerinden tasnif edilerek kitaba alınan 119 belge, Azerbaycan'ın 500 yıllık tarihine ışık tutuyor. Belgelerin içinde Kafkasya'daki nüfus istatistikleri ile o dönem Gence ismi verilen vilayetin 1732 yılı tahriri ve haritalar yer alıyor. Ayrıca Rusların bölgeye ilgisi, Karabağ'da yapılan katliamlara ilişkin yazışmalar, nüfus hareketleriyle bölgenin Ermenileştirme çabaları ve Karabağ Hanlığı'nın Osmanlı'dan yardım taleplerini içeren yazılar da belgeler arasında. Karabağ Hanı İbrahim Halil Han tarafından saraya gönderilen ve bütün Azerbaycan hanları ile beraber Osmanlı Devleti'ne bağlılık bildiren 20 Aralık 1774 tarihli mektup, en dikkat çekici belgeler arasında yer alıyor. Kitapta ayrıca 1914'de Kafkasya'daki genel nüfus durumuna ilişkin de bilgilere yer veriliyor. Ruslar tarafından gösterilen istatistiklerde, Karabağ vilayetindeki Müslüman sayısı 1 milyon 174 bin olarak gösteriliyor. Rus nüfusu 34 bin, Gürcüler 1107, Ermeniler ise 177 bin olarak belirtiliyor. Rus hükümeti bütün Kafkasya'daki Müslüman sayısını 4 milyon 679 bin 487 olarak belirlemiş. Buna karşılık Türk tarafı Gence'deki Müslümanların 1 milyon 500 bin, Kafkasya'daki toplam Müslüman kişi adedinin ise 7 milyon olduğunu tespit etmiş. Hazırladıkları kitapla ilgili Zaman'a bilgi veren Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürü Doç.Dr. Yusuf Sarınay, "Bu eser, bölgenin fetih tarihi olan 1590 yılından Mondros Mütarekesi çerçevesinde bölgedeki askerlerin çekilmesi kararına, hatta çekilmeden sonra Azerbaycan Cumhuriyeti safahatına kadar geçen süre içinde Osmanlı Devleti'nin bölge ile olan ilişkilerini ortaya koymaktadır. Siyasi, askeri ve diplomatik ilişkiler bölümünde bölgedeki nüfus dengelerinin Ermeniler lehine değiştirme çabaları ve Ermenilerin bölgede çıkartmış oldukları kargaşa girişimleri anlatılıyor. Azerbaycan topraklarında yüzlerce Türk köyünün Ermeni saldırılarına maruz kaldığını ortaya çıkıyor." diye konuştu. ERDAL ŞEN- ZAMAN