Kimi gerçek, kimi yalan, kimi ciddi, kimi komik olan bilgi notları dünyayı karıştırdı. 90 yıl önce Türkiye'de görev yapan İngiliz diplomatlar wikileaks tarzı notları Londra'ya göndermiş. 1920'li yıllarda İstanbul işgal altındayken, İngiliz Yüksek Komiserliği "Yıllık Türkiye raporları" hazırlamış ve Londra'ya göndermiş. Sekiz tane olan bu raporlardan birincisi, İngiliz Yüksek Komiseri Sir H. Rumbuld tarafından İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon'a verilmiş. Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Ali Satan'ın yayınladığı bu raporları Milliyet'ten Hasan Pulur köşesine taşımış. İşte 90 yıl önceki wikileaks tarzı notlar. Bugünkü "Wikileaks"in üslubu, derme çatmalığı yanında İngiliz raporunun ciddiyeti ve bazı analizlerin hâlâ geçerli olduğu görülmekte. * * * Raporda, önemli konular incelenmiş ve değerlendirilmiş, mesela bunların arasında "Kürt sorunu" da var... Raporda Kürt sorunu değerlendirilirken şunlar belirtilmiştir: "İdari bir özerklik haricinde Türklerin, Kürtlerin milli emellerine şiddetle karşı çıkmasının esas sebebi, bölgede Kürt devletinin oluşturulma sürecinde Türk topraklarının uğrayacağı kayıplardan ziyade, gelecekte Türkiye'nin hemen yanı başında vücut bulacak bu tür bir devletin kabul edilemeyeceği, bunun Türklerin askeri ve siyasi açıdan Suriye, Mezopotamya ve İran'ın sahip olduğu düz araziye tekrar nüfuz etme ümitlerini ortadan kaldırabileceği endişesidir. Dağların denetimini her kim elinde tutarsa, adı geçen bu ülkelere karşı hiç şüphesiz ki, potansiyel bir tehdit oluşturacaktır." İngilizlerin 90 yıl önce yaptıkları bu değerlendirme için "eskimiş" diyebilir misiniz? * * * Raporda Milli Mücadele, Kurtuluş Savaşı incelenmekte, tarafsız sayılabilecek değerlendirmeler yapılmaktadır. Raporda dönemin önemli kişileri de tanıtılmakta ve anlatılmaktadır. Padişah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit Paşa, Mustafa Kemal ve Kâzım Karabekir paşalar, veliaht şehzade Abdülmecid Efendi... * * * Mustafa Kemal Paşa için raporda şöyle denilmektedir: "Muhtemelen kendisinin hazırladığı konuşmaları, kitleleri ve her türlü durumu başarıyla yönlendirme yeteneğine sahip olduğunu açıkça yansıtmaktadır." Ya Mustafa Kemal Paşa'nın Milli Mücadele'deki görünümü ve İngiliz gözüyle tespiti: "Bu hareket (Milli Mücadele) içerisindeki şahsi ağırlığı da oldukça fazladır. İdari ve siyasi yeteneklerinin ve kararlılığının hiç de azımsanmayacak ölçüde olması nedeniyle mevcut konumunu muhafaza etmesini bilmiştir. Muhtemelen kendisinin hazırladığı konuşmaları, kitleleri ve her türlü durumu başarıyla yönlendirme yeteneğine sahip olduğunu açıkça yansıtmaktadır. Fevkalade gösterişli ve otoriter bir görünüme sahip olmakla birlikte, kendisini aşırı vatanseverlik ve dürüstlükten yoksun biri olmakla suçlamak için ortada bir sebep görünmemektedir." 90 yıl önceki İngiliz ciddiyeti ile 90 yıl sonraki Amerikan sululuğunu herhalde gördünüz. İngiliz raporu ne kadar ciddiyse, Amerikan belgelerinin bazıları gerçek olsa bile "dedim, dedi" dedikodusu...