[Cuma Karaman] Bilinçli vatandaş / Bilinçsiz vatandaş

CUMA KARAMAN

Ülkeler arasında her alandaki gelişmişlik farkları ile o ülkelerdeki vatandaşlık bilincinin düzeyi arasında doğrudan bir korelasyon vardır. Çevrelerinde olup bitenin farkında ve şuurunda olan, eylem, tavır ve tercihlerini de bu farkındalık ve şuurla şekillendiren bilinçli bireylerden oluşmuş toplumların bu şuurdan mahrum toplumlardan her açıdan daha gelişmiş olmasında şaşılacak bir durum yoktur. Bilinçli vatandaş ve toplumların inşasında ise, olay ve olguları kendi iradesiyle değerlendirebilen ve bu değerlendirmeye göre duruş belirleyen bireylerin varlığı hayatidir. Bilinçli vatandaş, her şeyden önce şu ya da bu ülkeye vatandaş olmanın, başkalarının haklarına tecavüz etmemek kaydıyla, bireyin özgür iradesini, evrensel hak ve özgürlüklerini dilediğince kullanmasının önünde engel teşkil etmemesini bilen vatandaştır. 

Kelime olarak kökeni Arapça’ya dayanan “vatandaşlık” kavramı, bir vatana (ülkeye/devlete) hukuken bağlı olmayı ifade etmektedir. Her ne kadar “saf Türkçe” furyasında“vatan” yerine “yurt,” “vatandaşlık” yerine “yurttaşlık”kelimeleri ikame edilmiş olsa da “vatandaşlık” kavramı hâlâ dilimizdeki baskın konumunu sürdürmektedir. Tartışmanın detaylarına girmeden önce cari hukukta vatan ve vatandaşlığın ne anlama geldiğinin bilindiğini varsayarak İslam hukukuna göre bu kavramların neye tekabül ettiğini açıklamakla işe koyulayım. 

Geleneksel İslam fıkhına (hukukuna) göre üç çeşit vatan vardır: İlki, kişinin doğduğu vatana karşılık gelirken “vatan-ı aslî” kavramıyla ifade edilir. “Vatan ı aslî” bir insanın doğup yaşadığı yer olmanın yanısıra çalışmak üzere yerleşip geçimini sağladığı, çoluk çocuğu ile yerleştiği yere de karşılık gelmektedir. İslam fıkhı yerleşmek maksadı olmaksızın on beş günden fazla kalmak üzere bulunduğu ve aslî vatanından en az 90 km uzaklıktaki yeri de “vatan” olarak tanımlamakta