Bütün dünyanın gözleri önünde Afganistan tarihi günlerinden birini yaşıyor. Bugün, Taliban’ın başkent Kabil’i ele geçirip kontrolü ele almasının ilk günü. Evim Kabil şehir merkezinde. Sabah yürüyerek şehir merkezine gittim. Dükkânlar, bankalar, alışveriş merkezleri kapalı, sadece birkaç bakkalla fırınlar açık.

Taliban, arabalarla devriye atıyor silahlı bir şekilde.

İnsanlar sokaklarda geziyor, şehrin durumuna bakıyor. Kabil, kalabalık bir şehir yaklaşık 5 milyon nüfusu var. Ama bugün çok tenha, çok sakin.

İnsanlar kapı önlerine çıkıyor, etrafa bakıyor, izliyor, anlamaya çalışıyor. Şaşırmış bir şekilde.

Gazeteci Ehsanullah Ziyayi Kronos adına Kabil’deki gelişmeleri aktarıyor

SİLAHLI TALİBAN’LAR DEVRİYE ATIYOR

Evet Taliban militanları devriye atıyor, insanlarla konuşuyorlar. Bir Taliban topluluğu gördüm, ben de yanlarına gideyim, ne konuşuyorlar, neler anlatıyorlar diye. Nereden geldiklerini filan anlatıyorlardı. Neler yaptıklarını, insanlara güven vermeye çalışıyorlar. Farklı vilayetlerden gelmişler. Kabilliler gibi değiller, saçları uzun, elbiseleri farklı, bir de tabi ellerindeki silahlar…

Onları görünce 25 sene önceki Taliban aklıma geldi. Uzun Afgani elbiseler, uzun sakallar, siyah sarık, kalaşnikof silah. İnsan bir korkuyor. Ama nereden geldin, nereye gidiyorsun diye sormadılar.

Halkı sakinleştirmek için olsa gerek “Herkes çok rahat olsun, biz halka sivillere dokunmayacağız, herkes kendi işinin başına geçsin. Eğer birisi sizi Taliban adıyla rahatsız ediyorsa, evinize girerse, evinizi aramak isterse şu numaraları lütfen arayın, yardıma geleceğiz” şeklinde açıklamalar yaptılar.

TALİBAN MİLİTANLARI “BİZ BU KADAR ÇABUK KABİL’İ ALACAĞIMIZI DÜŞÜNMÜYORDUK” DİYORLAR

Taliban militanı sayısı da çok değil göründüğü kadarıyla. Bu nedenle Kabil’in bu kadar hızlı Taliban’ın eline geçmesi herkesi şaşırttı. En başta da Taliban’ı. “Biz bu kadar çabuk Kabil’e gireceğimizi düşünmüyorduk” diyorlar.

İnsanlar normal hayatlarına devam etmeye çalışıyor. Saat 9 gibi karışıklık oldu. Taliban geldi, ildeki en büyük hapishanedeki mahpusları serbest bırakmış dediler. Bunu duyan insanlar tedirgin oldu elbette. Her şey alt üstü oldu. Üniversiteler, eğitim kurumları, devlet kurumları hemen tatil edildi. Hayat birden durdu. Dükkanlar kapandı, herkes evinin yolunu tuttu. Halk birden sokağa dökülünce, şehir bir anda büyük bir kaos yaşadı.

‘TALİBAN’IN ANİ GELİŞİ İNSANLARI SOKAĞA DÖKTÜ

Kabil’i terk etme görüntüsüne gelince… Dünyaya öyle yansıdı ama tam olarak öyle değildi. Taliban’ın hızlı bir şekilde Kabil’i almasıyla başlayan panik ve korkuyla insanlar evlerine ulaşmaya çalışıyordu insanlar. Trafik kilitlendi, insanlar saatlerce yollarda kaldı, biz de arabaları bıraktık, yürüyerek eve ulaşmayı başarabildik.

Havaalanı Amerika’nın elinde. 5 bin asker gelmiş, büyükelçiliklerin güvenliği için. Diğer büyükelçilikler ve kendi büyükelçiliği çalışanları, güvenliğini almak ve onları Kabil’den çıkarmak için gelmişti.

“ABD, VİZESİZ PASAPORTSUZ GÖTÜRÜYOR” DUYUMU HALKI HAVAALANINA DÖKTÜ

ABD askerleri Büyükelçilik personelini ve yeri çalışanları havaalanına götürüyor. Orada “ABD Afgan vatandaşlarını vizesiz pasaportsuz götürüyor” diye bir söylenti çıkıyor. Ve herkes oraya hücum ediyor. Sabaha kadar bekliyorlar. Halbuki uçuşlar yok, yerel uçuş hiç yok sadece ABD helikopterleri uçuyor.

Binlerce insan havaalanına gidiyor. Arkasından da çatışma da çıkıyor, ölenler oluyor. ABD bir program çerçevesinde bazı insanları götürmek istiyor. Ve yüzlerce Afgan vatandaş uçağa hücüm ediyor. Kanadına, tekerleğine kapısına penceresine sarılan insanların görüntüler o. Uçak havaalandıktan sonra bir kişi tekerlekten düşerek hayatını kaybediyor.

İNSANLAR TEDİRGİN; KÖTÜ HATIRLAR VAR…

İnsanlar tedirgin, ne olacak, ne bitecek diye. 25 sene Kabil ve Taliban savaşından kötü hatıraları var, kötü bir geçmiş var. Dolayısıyla insanlar korkuyor, acaba Taliban’la nasıl olacak hayat, yönetim nasıl olacak? Çocukların eğitimi, kadın hakları, insan hakları nasıl olacak, acaba eski kara günler geri mi gelecek diye korkuyor. Ve ülkeyi terk etmeye çalışıyorlar. Ne kadar başarabilirler, belli değil.

Halk yıllarca savaş içinde kalmış, savaştan bıkmış durumda. İstikrar ve güven istiyor.

Ve Afganistan fakir bir ülke. Devlet memurları, öğretmenler, işçiler çok az maaşlarla yaşamak zorundalar.  Taliban döneminde ekonomi ne olacak meçhul. İnsanlar tedirgin. Ne yapacağız, ne yiyip ne içeceğiz. Taliban herkesi işten atarsa hayatlarını nasıl sürdürecekler…

TALİBAN’LA SAVAŞ NEDENİYLE KOMŞULAR SINIRI KAPATINCA HER ŞEYİN FİYATI İKİ KATINA ÇIKTI

Son dönemde fiyatlar iki katına çıktı.  Savaştan dolayı komşu ülkelerin sınırları kapalı. Bu nedenle tüm gıda maddelerinden benzine kadar her şey ateş pahası. Benzin altı ay önce litresi 34 Afgani, yaklaşık yarım dolar idi. Şu an bir litre benzin 67 Afgani’ye çıkmış durumda. Yani 1 dolara kadar. Yağ, pirinç, dışarıdan alınan ürünlerin hepsi de bu şekilde bir iki kat artmış durumda.

TALİBAN BAZI YERLERDE SABİT FİYAT POLİTİKASINI UYGULUYOR

Taliban bazı vilayetlerde kendisi fiyat belirlemiş. Etin kilosu şu kadar olacak, pirinç şu kadar olacak şeklinde, benzin şu kadar olması lazım. Ve herkesin uygulaması için de ceza sistemi var. Kabil’de olur mu olmaz mı, uygulanabilir mi bilmiyorum ama pahalılık çok fazla. Fakir bir aile sabahtan akşama kadar çalışıyor, elde ettiği para 300 Afgani. Yaklaşık 4.5 dolar. Ev kirasını mı ödesin, yiyecek içeceğini mi temin etsin. Önümüzdeki günlerde ne olacak ne bitecek, zamanla belli olacak.

Kabil sokakları… Afganistan’da Taliban Pazar günü önce Kabil’i kuşattı, ardından da fazla bir direnişle karşılaşmadan başkente girdi.

TÜRKİYE’NİN KABİL HAVAALANI PLANINI KONUŞAN YOK

Türkiye’nin NATO çerçevesinde görev yapan askerleri var. İki hafta öncesine kadar savaş bu kadar aktif olmanda önce Kabil Havaalanı’nın Türkiye’ye devredilmesi çok konuşuluyordu. Savaş çok şiddetlenince bu ikinci plana düştü. Türkiye gündeme gelmiyor şu an. Müslüman bir ülkeden Türkiye’den asker gelmesine daha olumlu bakıyordu. Bazı kesimlerde ise Afganistan’ın büyük bir ordusu var, bu ordu bir havaalanını kontrol edemez mi, diye düşünülüyordu.

Taliban da, ‘Biz Türkiye’yi seviyoruz, ortak yönlerimiz var fakat biz Türkleri sivil alanda yatırım yapmak üzere kucak açıyoruz. Gelsinler istedikleri gibi faaliyet yapabilirler ama askeri alanda Türk olursa veya başka birisi olursa izin vermeyeceğiz’ dedi. NATO’nun bulunmasını direkt işgal saydığı için bunu da kabul etmeyeceklerini söylüyorlardı. Önümüzdeki günlerde belli olur.

Taliban’ın iki hafta içinde 20 ili ele geçirmesi gerçekten düşündürücü. Bu kadar hızlı bir şekilde nasıl ele geçirdi, akıl almıyor. Kimse bunu düşünmüyordu. Tahmin etmiyordu. Vilayetleri aldı, küçüktü vs, ordu yetişmedi, destek olmadı ama Kabil’e bu kadar hızlı gelip birden alması çok beklenmedik bir şeydi. Herkesi şaşırttı. Taliban dahil.

TALİBAN ŞU ANA KADAR AÇIKLAMA YAPMADI, KADINLAR KABİL’DE NORMAL ELBİSELERİYLE GEZİYOR

Afganistan ne zaman normal bir hayata döner? Taliban kadınların çalışmasına, mesela lokantada yemek yemelerine bile büyük ihtimalle izin vermeyecek. Taliban’ın şeriat uygulamasına göre tesettürle veya burkayla çıkabiliyor kadınlar ve erkeklerin bulunduğu mekanlarda bulunamıyor.
 
Taliban şu ana kadar net bir yasak açıklamadığı için kadınlar kısıtlama olmadan sokakta. Önümüzdeki günlerde kesin kurallar koymaları bekleniyor. Yasaklar, kıstlamalar.. Şeriat uygulamaları… Yeni bir dönem tekrar Afganistan’ı bekliyor.